ANADOLU’DA MOĞOL TEHLİKESİ
MOĞOL İMPARATORLUĞU (1196-1227)
TÜRKİYE SELÇUKLU – MOĞOL MÜCADELELERİ
MOĞOL İSTİLASI VE SONUÇLARI
KÖSEDAĞ SAVAŞI
MOĞOL İSTİLASI SONRASI ANADOLU’NUN SİYASİ VE TOPLUMSAL DURUMU
Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan Türk Beylikleri
MOĞOL İMPARATORLUĞU (1196-1227)
1196 yılında Cengiz Han tarafından kurulan Moğol İmparatorluğu, devlet yönetiminde Uygurlardan etkilenmiş ve önemli devlet memuriyetlerine Uygurları getirmiştir. Cengiz Han, uzun süren savaşlar sonrasında Pekin’i ele geçirmeyi başarmıştır. 1221 yılında Harezm Bölgesi’nin büyük bir kısmını fethederek, tüm Kafkasya, Rusya ve Anadolu’yu Moğolların hâkimiyeti altına almıştır.
Cengiz Han’ın ölümüyle, işgal ettiği ülkeler oğulları arasında paylaşılmıştır.
I. Alâeddin Keykubat Dönemi (1220- 1237)
XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yönelik Moğol tehdidi belirgin hâle gelmiştir. Bu dönemde I. Alâeddin Keykubat, Konya, Kayseri, Sivas gibi şehirlerin kalelerini yeniden inşa etmiş ve sınır boylarındaki kaleleri güçlendirmiştir. Eyyübilerle ve Harzemşahlarla dostane ilişkiler kurarak Moğollarla iyi geçinmiştir.
Moğol tehdidi karşısında, I. Alâeddin Keykubat Eyyübilerle ve Harzemşahlarla ittifak kurmak istemiştir. Ancak Harzemşah Hükümdarı Celalettin Harzemşah’ın Ahlat’ı işgal etmesi nedeniyle bu ittifak gerçekleşmemiştir. I. Alâeddin Keykubat, Harzemşahlar Devleti’ni mağlup ettiği Yassı Çimen Muharebesi’ni (1230) takiben, Harzemşahlar’ın yıkılmasıyla Moğollarla komşu olmuştur.
Moğolların ilerleyişi karşısında I. Alâeddin Keykubat, Moğol Hükümdarı Ögeday’a barış teklifinde bulunmuş, ancak ağır şartlar içeren bu teklifi kabul etmiştir. Abbâsî Halifesi’nin önerisiyle Selçuklu ve Eyyubilere, Moğollara karşı ittifak kurma önerisi yapılmış, bu teklife destek veren I. Alâeddin Keykubat, muhalifler tarafından zehirlenerek öldürülmüştür (1237).
II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemi (1237- 1246):
II. Gıyaseddin Keyhüsrev, tahta çıkmasında kendisine yardımcı olan vezir Sadettin Köpek’in etkisinde kaldı. Hırsı ve ülkeyi tek başına yönetme isteği Sadettin Köpek’in birçok önemli devlet adamını ve komutanı ortadan kaldırmasıyla kendini gösterdi. Tahta çıkmaya kalkışınca II. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından ortadan kaldırıldı. Tüm bu gelişmeler merkezî otoriteyi zayıflattı.
Baba İshak İsyanı (1237):
Güney Anadolu’daki (Kâhta, Adıyaman ve Maraş) bazı Türkmenler otlak ve mera yetersizliği, devletin kendileriyle fazla ilgilenmediği iddiasıyla Baba İshak adlı bir şeyhin etrafında isyan çıkardılar. Baba İshak Amasya’ya giderek buradaki Türkmenleri de isyana teşvik etti. Sivas’ı ele geçirip yağmalayan Türkmenler, üzerlerine gelen bir Selçuklu ordusunu da yenmeyi başardılar. II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Baba İshak üzerine yeni ordular gönderdi. Yakalanan Baba İshak idam edildi.
Kösedağ Savaşı (1243):
Devletin Baba İshak İsyanı’nı güçlükle bastırmasını ve merkezî otoritenin bozulmasını fırsat bilen Moğollar Anadolu’ya saldırdılar. II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Moğolları Sivas’ın doğusunda yer alan Kösedağ mevkisinde karşıladı. Savaşı kazanan Moğollar kısa sürede Sivas, Erzincan ve Kayseri’yi ele geçirip yağmaladıktan sonra İran’a çekildiler. Kösedağ yenilgisinden sonra Sultan, Moğol Komutanı Baycu Noyan’a elçiler göndererek barış istedi. Türkiye Selçuklu Devleti, bu anlaşmayla Moğolların denetimine girmiş oldu.
Kösedağ Savaşı’nın sonuçları:
Türkiye Selçuklu Devleti dağılma sürecine girdi. Selçuklularda taht kavgaları arttı ve Moğollar istediklerini tahta çıkarmaya başladı. Böylece Türkiye Selçuklu Devleti Moğolların egemenliğine girdi. Merkezî otoritenin bozulması üzerine birçok Türk beyliği ortaya çıktı. Anadolu yağmalanarak tahrip edildi. Tarımsal üretim düştü. Ticaret yollarının güvenliği kalmadığından ticari faaliyetler azaldı. Moğol tehlikesinden kurtulmak isteyen birçok Türkmen boyu Batı Anadolu’ya göç ederek buraların Türkleşmesini sağladı.
MOĞOL İSTİLASI SONRASI ANADOLU’NUN SİYASİ VE TOPLUMSAL DURUMU
Türkiye Selçukluları, doğudan gelen Türkmenleri, batıda “uç” adı verdiği Bizans sınırlarına yerleştirdi. Kösedağ Savaşı sonrasında uçlardaki Türkmenler bağımsız hareket etmeye başladılar. Anadolu’da Moğol baskısının artması sonucu, birçok Türkmen batıya, uçların bulunduğu bölgelere göç etmek zorunda kaldı. Bu durum uçlarda ani bir nüfus artışına, dolayısıyla da sosyal ve ekonomik sorunlara yol açtı. Bağımsız hareket etmeye başlayan Türkmen beyleri bir süre sonra İlhanlı Devleti’ne biat etmek zorunda kaldılar. İlhanlıların 1336 yılında yıkılmasıyla tamamen bağımsız oldular. Böylece Anadolu’da İkinci Türk Beylikleri Dönemi başladı.
Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan Türk Beylikleri
Osmanoğulları, 1302 yılında Bilecik’te Söğüt – Domaniç’te kurulmuştur. 1922 yılına kadar devam etmiştir. Oğuzlar’ın Kayı Boyu’ndandır.
Karamanoğulları, 1257’de Konya, Karaman çevresinde kurulmuştur. 1487’ye kadar devam etmiştir. Selçuklu devamı olarak kendini addeden beylik, Türkçe’yi resmi dil ilan etmiştir.
Germiyanoğulları, 1283’te Kütahya, Denizli çevresinde kurulmuştur. 1429 yılına kadar devam etmiştir.
Aydınoğulları, İzmir, Aydın çevresinde 1308’de kurulmuştur. Denizcilikle uğraşan beylik 1425 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.
Saruhanoğulları, Manisa ve çevresinde 1308 – 1410 yıllarında varlığını sürdürmüştür.
Menteşeoğulları, Denizli ve Muğla çevresinde 1280 yılında kurulmuş denizci bir beyliktir. 1451 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.
Candaroğulları, Kastamonu ve Sinop çevresinde 1292 yılında kurulmuştur. Ankara Savaşı’ndan sonra İsfendiyaroğulları adını almıştır. Denizcilikle uğraşan beylik 1460 yılında yıkılmıştır.
Karesioğulları, Balıkesir, Çanakkale çevresinde 1293 yılında kurulmuştur. Denizcilik ile uğraşan beylik, Osmanlı Devleti’ne katılan ilk beylik olarak Osmanlı donanmasının temelini oluşturmuştur. 1345 yılında Osmanlı’ya dahil olmuştur.
Hamitoğulları, 1280 yılında Isparta, Burdur, Antalya çevresinde kurulmuştur. 1423 yılında yıkılmıştır.
Ramazanoğulları, Adana çevresinde 1353 yılında kurulan beylik 1608 yılında Osmanlı’ya katılan son beylik olma özelliği taşır.
Dulkadiroğulları, Maraş çevresinde 1337 yılında kurulmuştur. 1515 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.