Zarflar (Belirteçler)
Zarf, bir dil bilgisi terimi olarak cümlenin öznesi, yüklemini, nesnesi veya diğer tümleçleri gibi unsurları niteleyen veya belirli bir anlam katmak için kullanılan kelimelerdir. Zarf, cümle içinde zamanı, mekânı, şekli, nedeni, sıklığı, derecesini veya nasıl yapıldığını ifade etmek amacıyla kullanılır. Zarf kelimeleri genellikle soru kelimeleri veya diğer kelimelerle birleştirilerek cümlenin anlamını açarlar.
Türkçedeki yaygın zarf türlerinden bazıları şunlardır:
- Zaman Zarfları: Zamanı belirtmek için kullanılırlar. Örnekler: şimdi, dün, yarın, hemen, sonradan, sık sık, geceleyin.
- Mekân Zarfları: Mekânı belirtmek için kullanılırlar. Örnekler: burada, orada, içerde, dışarıda, aşağıda, yukarıda.
- Yer Zarfları: Bir şeyin bulunduğu yeri veya yönü ifade etmek için kullanılırlar. Örnekler: sola, sağa, ileriye, geriye, yanına, karşısına.
- Şekil Zarfları: Bir eylemin nasıl yapıldığını belirtmek için kullanılırlar. Örnekler: hızlıca, sessizce, güzelce, aceleyle, dikkatlice.
- Neden Zarfları: Bir eylemin nedenini ifade etmek için kullanılırlar. Örnekler: çünkü, neden, dolayı, yüzünden, için, rağmen.
- Derece Zarfları: Bir eylemin derecesini, miktarını veya yoğunluğunu belirtmek için kullanılırlar. Örnekler: çok, az, fazla, oldukça, aşırı, tamamen.
Zarflar, cümlenin anlamını açma, zenginleştirme ve daha net hale getirme işlevi görürler. Zarflar cümlenin öznesi, nesnesi veya yüklemini daha ayrıntılı bir şekilde tanımlayabilirler.
Durum Zarfları
Fiilleri ya da fiilimsileri nitelikleri yönünden belirten zarflardır.
Örnekler:
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
Akıllıca davrandığı için onu kutlarım.
Bunlara hâl zarfları da denir. Eylemde ya da eylemsiye sorulacak ”Nasıl?” sorusuna cevap verirler.
Sınavı kazanmak için düzenli çalışıyordu.( Nasıl çalışıyordu? Düzenli)
Tatlı tatlı sohbet ederek gidiyorlardı. (Nasıl?)
Hatırlatmak gerekir ki, “Nasıl?” sorusu sorulduğunda cevap veren sözcük veya sözcük öbeği genellikle niteleme sıfatıdır. Aksine, eylem veya eylemsiye yöneltilen bir sorunun cevabı, durum zarfı içerir.
Çocuk annesine ilginç sorular sordu.( Burada ki ”nasıl?” sorusu sorular sözcüğüne sorulmuştur ve ilginç sözcüğü sıfat görevindedir)
Bu olaylar ona ilginç görünüyordu. ( Burada ki ”nasıl?” sorusu görünüyordu sözcüğüne sorulmuştur ve ilginç sözcüğü zarf görevindedir)
Zaman Zarfları
Eyleme, eylemsiye ve yüklem durumundaki sözcüğe sorulan ” Ne zaman?” sorusuna cevap verir.
Örnekler:
Bu konu hakkında düşünüldüğünde haklı olduğu anlaşılır.
Düzenli çalıştı mı başarılı olur.
Yarın dershanede öğretmeni görmeliyim.
Yer- Yön Zarfları
Eylemleri ve eylemsileri yer- yön bakımından belirten zarflardır.
– Yeryön zarfları her zaman yalın halde bulunur.
Arabayı ileri park etmişti.
Öğrenciler teneffüste aşağı indi.
Nicelik (Miktar, Azlık-Çokluk) Zarfları
Fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların ya da başka zarfların anlamlarını ölçü yönünden tamamlayan, nicelik yönünden belirten zarflardır.
Örnekler:
Dün akşamki yemekten hiç kalmamıştı.
Oldukça başarılı bir öğrenci.
Şiiri en güzel o okumuştu.
– Bu zarflar ” Ne kadar?” , ”Ne miktarda?”, ”Ne ölçüde?”, ”Kaçıncı?” , ”Kaçta kaç?” gibi sorulara cevap verir.
Son zamanlarda buraya az uğruyordu. (Ne kadar?)
– Nicel öğe, nicelik bildiren sözcük ya da sözlerdir. Anlatımla ilgili sorular da sorulabilir.
– Azlık- Çokluk (miktar) bildiren her sözcük, nicelik zarfı olarak kullanılabilir.
Buranın insanları pek tanımıyordu.
– Kimi zarflar derece gösterir. Bu dereceler ”kadar” , ” gibi”, ”daha”, ”en”, ”çok”, ”fazla” , ”az” gibi sözcüklerle değişik görevlerdeki sözcüklere kazandırılabilir.
Ayşe sınava Ahmet’ten daha çok çalışmıştı.
Soru Zarfları
Eylemleri ve eylemsileri soru yönünden belirten zarflardır.
Niçin geldin?
(Her zaman soru zarfıdır.)
Ne bakıyorsun?
(”Niçin” anlamı verdiğinde soru zarfı olur.)
Nasıl çalışıyorsun?
(Eylemi ya da eylemsiyi sorduğunda soru zarfı olur.)
– Soru bildiren sözcük ya da söz + eylem ya da eylemsi.
Zaman Sorusu: Ne zaman?
Durum Sorusu: Nasıl?
Yer – Yön Sorusu: Sorusu yoktur.