Tiyatro Nedir?

Tiyatro, sahne sanatının en etkili ve canlı biçimlerinden biridir. Bir sahnede oyuncuların performanslarını sergileyerek olayları, duyguları ve hikayeleri izleyicilere aktaran bir sanat dalıdır. Tiyatro eserleri, genellikle sahnede canlandırılmak üzere yazılır ve insan deneyimini, ilişkileri ve duyguları derinlemesine incelemeyi amaçlar.

Tiyatronun temel özellikleri şunlardır:

• Tiyatro, metinlerin canlandırıldığı bir sanattır ve bu metinlere “piyes” adı verilir.
• Sahne performansları, hem görsel hem de işitsel bir deneyim sunar, bu nedenle seyirciler üzerinde güçlü bir etki bırakabilir.
• Tiyatro oyunları, olayları, zamanı, mekanı ve karakterleri içeren yapılarıyla dikkat çeker.
• Konularına göre trajedi, drama ve komedi gibi farklı türlerde tiyatro eserleri bulunur.
• Tiyatro, günlük konuşma dilini kullanır ve izleyicilere gerçekçi bir deneyim sunar.
• Sahne performansları, gerçek yaşamla sıkça ilişkilendirilir ve insan deneyimini derinlemesine keşfeder.

Tiyatro, insanları eğlendirmenin yanı sıra düşündürmeyi ve duygusal olarak etkilemeyi amaçlar. Shakespeare’in de belirttiği gibi, tiyatro insanı insanca anlatma sanatıdır.

Trajedi:

Trajedi, insanlara korku, heyecan ve acıma duygularını uyandırarak ders verme amacı taşıyan en eski tiyatro türlerinden biridir. Şiirsel bir biçimde yazıldığı ve sabit kurallara bağlı olduğu için diğer tiyatro türlerinden kolayca ayırt edilir. Tragedya, Yunan tanrısı Dionysos’un şenliklerinde düzenlenen yarışmalarda sahnelenen oyunlarla başlamıştır.

Klasik trajediler genellikle beş perdelik eserlerdir. Antik Yunan’da başlayan bu oyunlar, 3 veya 6 perdeye sahip olabilirdi. O dönemdeki tiyatrolarda sahne dekorları bulunmazdı, ancak olayların neden ve sonuçlarını açıklayan bir koro sahnenin bir köşesinde yer alırdı.

Klasik trajedilerde, kahramanlar genellikle kral, kraliçe, prenses gibi toplumun en üst tabakasından seçilirdi. Orta sınıf veya basit halk karakterlerine pek rastlanmazdı. Bu kahramanlar, insanların içsel zayıflıklarını, tutkularını ve iradeye dayalı yüce davranışlarını temsil ederdi. Özellikle trajedinin karakterleri, “katharsis” adı verilen bir arınma sürecinden geçerlerdi. Bu, kahramanın büyük bir hata yapması, bu nedenle acı çekmesi ve ardından arınmış bir şekilde doğru bir yol bulmasıyla gerçekleşirdi.

Klasik trajedi, Aristoteles tarafından kuramsallaştırılmıştır. Bu kurama göre, olay, zaman ve mekanın birliği anlamına gelen “üç birlik kuralı” benimsenmiştir. Karmaşık ve iç içe geçmiş olaylar yerine tek bir olay gösterilir. Olayın nedenleri ve sonuçları, konunun ilerleyişi sırasında gerektikçe seyirciye açıklanır. Bu, “olay birliği” olarak bilinir. Trajedinin hikayesi bir gün içinde (24 saat) meydana gelmiş gibi gösterilir, bu “zaman birliği” olarak adlandırılır. Ayrıca, olayların tek bir mekanda başlayıp bitmesi, “mekan birliği” olarak adlandırılır.

Trajediler, yüce ve asil bir üslupla yazılır. Kaba, çirkin veya düşük nitelikli sözler kullanılmaz. Trajedi şairleri, mısralarının derin anlamlı ve bilgelik dolu olmasına özen gösterirler.

Trajedilerde kader, ahlak, gelenek ve töre gibi değerlere büyük önem verilir. Trajedinin amacı, “insanların acılarını ifade ederek seyircilerin korku ve merhamet duygularını uyandırmak” olarak kabul edilir. Bazı klasik trajedi örnekleri arasında Aiskhylos’un “Zincire Vurulmuş Prometheus”, Sophokles’in “Kral Oidipus” ve Euripides’in “Andromakhe” eserleri bulunmaktadır.

Yunan ve Roma dönemi trajedilerinin kurduğu bu kurallar, daha sonra modern tiyatroda değiştirilmiş ve bazı oyun yazarları farklı türler yaratmak için bu kurallarla oynamıştır. Örnek olarak, Bertolt Brecht ve Epik Tiyatro verilebilir.

Komedi:

Komedi, insanları güldürerek eğitmeyi amaçlayan bir tiyatro türüdür ve genellikle gülünç şeylerin altında derin bir gerçeklik yatmaktadır. İşte bu türün bazı özellikleri:

• Konusu genellikle günlük hayattan veya toplumsal olaylardan seçilir.
• Kahramanları sıradan insanlardır, sıklıkla eğitim düzeyleri düşüktür veya sonradan görme karakterlerdir.
• Üslupta kusursuzluk aranmaz, hatta bazen kaba veya küfürlü sözlere yer verilebilir.
• Çirkin veya kaba olaylar sahnede sergilenebilir.
• Üç birlik kuralına (zaman, mekan ve eylem birliği) uyarlar.
• Komedi, farklı türlere ayrılabilir, örneğin fars, vodvil, komedi santimantal vb.

Komedinin alt türleri arasında karakter komedisi, töre komedisi ve entrika komedisi bulunur:

• Karakter komedisi: Bu tür, insan kişiliğinin gülünç yanlarını konu alır. Örnek olarak Moliére’in “Cimri” veya Shakespeare’in “Venedik Taciri” eserleri karakter komedilerine örnek verilebilir.
• Töre komedisi: Toplumun gülünç ve eksik yönlerini eleştirir. Moliére’in “Kibarlık Budalası” veya Gogol’un “Müfettiş” adlı eserleri töre komedisine örnektir.
• Entrika komedisi: Bu tür, sadece güldürme amacı gütmeksizin yazılan komedidir. Moliére’in “Zoraki Tabip” veya Shakespeare’in “Yanlışlıklar Komedyası” adlı eserleri entrika komedilerine örnek verilebilir. Entrika komedisinin diğer bir adı da “Vodvil”dir.

Komedi türü, 17. yüzyıldan sonra genellikle düzyazı olarak yazılmaya başlanmıştır. Klâsik komedinin önemli yazarları arasında Aristophanes, Menandros, Terentius, Plautus ve Moliére bulunmaktadır.

Drama:

Drama, trajediyle komediyi bir araya getiren bir tiyatro türüdür. Modern tiyatro, aristokrat zümrenin yaşam tarzını veya sadece hayatın gülünç yönlerini sahneye koymaktan daha fazlasını isteyerek hayatın çeşitli yönlerini temsil etme arzusundan doğmuştur.

Dram, düzyazı veya şiirsel biçimde yazılabilir ve üç perdeden beş perdeye kadar uzanabilir. Üç birlik kuralını tamamen reddeder ve insani temalardan çok toplumsal ve milli konuları işler. Konular çeşitlilik gösterebilir ve en kanlı, çirkin veya gerçekçi olayları seyirciye sunmaktan çekinmez.

Dramın konuları tarihten ve hayattan alınabilir ve kader, umut, neşe, kuşku, tasa, facia ve komik davranışlar gibi birçok temayı içerebilir. Kahramanları her sınıftan seçilebilir, halkla soylu ayrımı gözetmez. Dram eserleri gerçekliği yansıtmayı amaçlar.

Dramın ciddi ve ağırbaşlı biçimine “piyes,” duygusal ve heyecan verici olanına “melodram” denir. Melodram, müzikli oyun anlamına gelir, ancak günümüzde müzik kısmı çoğu zaman atlanır. Ayrıca, dram türlerinden biri olan “feeri,” masal temalarını sahneye koyan bir türdür. Kahramanları cin, peri, dev gibi fantastik varlıklardır ve olayların geçtiği yer ve zaman genellikle belirsizdir.

Müzikli Tiyatro:

• Opera: Sözlerinin çoğu veya tamamı “koro, solo, düet” şeklinde şarkılarla ifade edilen bir müzikli tiyatro eseridir. Oyunculara eşlik eden bir orkestra bulunur.
• Operet: Eğlenceli, hafif konulu, konuşmaların da yer aldığı bir müzikli tiyatro türüdür. Daha çok halk için yazılan eserlerdir.
• Opera Komik: Operetin daha yüksek sınıf için yazılan ve bestelenmiş biçimidir.
• Vodvil: Hareketli, eğlenceli bir konuya dayalı, şarkılara da yer verilen hafif komedidir. Bu nedenle vodvil, bir komedi türü olarak da kabul edilir.
• Bale: Dans ve davranışlarla anlatılan, sözsüz bir müzikli tiyatro türüdür. Konusu genellikle danslarla ifade edilir.