Topkapı Sarayı ve Divan-ı Hümayun

TOPKAPI SARAYI VE DİVÂN-I HÜMÂYUN

TOPKAPI SARAYI:

Topkapı Sarayı, Osmanlı İmparatorluğu’nun İstanbul’da bulunan ana saray kompleksiydi. Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul’un fethinden sonra inşa edilmiştir. Saray, Osmanlı padişahlarının ikamet ettiği ve devlet işlerinin yürütüldüğü merkezi bir yapıydı. Topkapı Sarayı, Türk-İslam mimarisinin önemli örneklerinden biridir ve içerisinde birçok değerli sanat eseri ve tarihi yapılar barındırır.

Topkapı Sarayı üç ana bölümden oluşur:

1. Enderun (İç Saray): Devlet adamları ve padişah için özel olarak eğitilen gençlerin yetiştirildiği bölümdür. Enderun, devşirme sistemiyle seçilen gençlerin aldığı eğitim ve yetiştirildiği yerdir. Bu gençler, sarayın yönetim kadrosunda önemli görevlere atanır ve devletin üst düzey yöneticileri haline gelirler.
2. Birun (Dış Saray): Padişahın dış hizmetlerine bakan görevlilerin çalıştığı bölümdür. Padişahın hocaları, doktorları, vezirler ve diğer yöneticiler bu bölümde yer alır. Aynı zamanda darphane ve arpa eminleri gibi sivil görevliler de burada görev yapardı.
3. Harem: Padişahın özel hayatını geçirdiği bölümdür. Padişahın eşleri ve cariyeleri burada ikamet ederdi. Harem, padişahın dini ve ailevi faaliyetlerinin merkeziydi. Aynı zamanda, haremde yetişen kadınlar eğitim alır ve sarayın çeşitli görevlerinde çalışırlardı.

DİVÂN-I HÜMÂYUN VE ÜYELERİ:

Divân-ı Hümâyun, Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet işlerinin görüşüldüğü en üst düzey yönetim organıydı. Padişahın başkanlığında toplanır, önemli kararlar alınır ve sorunlar tartışılırdı. Divân-ı Hümâyun, Osmanlı merkezi yönetiminde önemli bir rol oynardı ve devletin politikalarının belirlendiği yerdi.

Divân-ı Hümâyun’da yer alan bazı üyeler ve görevleri şunlardır:

1. Vezir-i Âzam (Sadrazam): Padişahın en üst düzey vekili ve başbakanıdır. Divân’ın başkanlığını yapar ve padişahın mutlak güvenini kazanmış önemli bir kişidir.
2. Vezirler: Padişaha danışmanlık yaparlar ve hükümetin çeşitli bakanlıklarını yönetirler. Vezirler, padişahın direktifi doğrultusunda ferman ve beratlara imza atarlar.
3. Kazasker: Adalet işlerinden sorumludur. Kadıların atamalarını yapar ve önemli davalara bizzat bakar.
4. Defterdar: Mali işlerden sorumludur. Devletin gelir ve giderlerini kaydeder ve bütçe hazırlar.
5. Nişancı: Ferman ve beratlara padişahın tuğrasını çeker ve resmileştirir. Tapu kayıtlarından sorumludur.
6. Şeyhülislam: Osmanlı İmparatorluğu’ndaki en yüksek dini otorite olan şeyhülislam, dinî meselelerde fetva verir ve şeriata uygunluğu denetler.
7. Reisülküttap: Divân’ın kâtiplerinin ve yazıcılarının şefidir. Mektupları tercüme eder ve padişah adına yazışmaları yürütür.
8. Kaptan-ı Derya: Osmanlı donanmasının başkomutanıdır. Denizcilik işlerinden sorumludur.

Divân-ı Hümâyun, Osmanlı Devleti’nin merkezi yönetiminde önemli bir rol oynamış ve Osmanlı bürokrasisinin temelini oluşturmuştur.

Divân-ı Hümâyun, Osmanlı Devleti’nde padişahın başkanlığında birinci derecede devlet işlerini görüşmek üzere toplanan en yüksek yönetim organıydı. İlk divân Orhan Bey Dönemi’nde kurulmuş olup, zamanla yapı ve işleyişinde değişiklikler yaşanmıştır. Bu toplantılar, başlangıçta günlük olarak gerçekleşirken zamanla haftada dört güne indirilmiştir. XVII. yüzyıldan itibaren önemini yitirmeye başlamış ve sadrazam konakları olan Bab-ı Âli, devletin yönetim merkezi haline gelmiştir.

Divân-ı Hümâyun’da yer alan önemli üyeler ve görevleri şunlardır:

1. Vezir-i Âzam (Sadrazam): Padişahın en yüksek vekili olarak, onun mutlak vekili sayılırdı. Padişahın mührünü taşırdı ve her türlü hükümet işlemlerini padişah adına onaylayarak resmileştirirdi. Vezir-i Âzam aynı zamanda devletin önemli kadrolarına atamalarda bulunur, ordunun başında sefere çıkar (serdar-ı ekrem unvanıyla), başkentin düzen ve yönetiminden sorumluydu.
2. Vezirler: Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında padişahın yardımcısı olan bir vezir bulunurken, I. Murad Dönemi’nden itibaren sayıları arttı ve birinci vezire vezir-i âzam denildi. Vezirler, Divân’da vezir-i âzamın sağında yer alır ve kendilerine verilen işleri Kubbealtı adı verilen yerde toplanarak görüşürlerdi. Kanuni Dönemi’nden itibaren önemli eyaletlere atanan valiler, vezirler arasından seçilir hale gelmiştir.
3. Kazasker: Adalet işlerinden sorumludur. Medrese işlerine bakar, kadı ve müderrislerin atamalarını yapar, taşrada çözülemeyen davalara müdahale eder. Fatih Dönemi’nden itibaren Anadolu ve Rumeli kazaskeri olarak sayıları ikiye çıkarılmıştır.
4. Defterdar: Mali işlerden sorumludur. Devletin gelir ve giderlerini kaydeder, bütçeyi hazırlar ve Divân’da iki defterdar bulunurdu. Rumeli defterdarı, Anadolu defterdarından daha geniş yetkilere sahipti.
5. Nişancı: Divân’da padişah adına alınan her türlü ferman ve berata padişahın tuğrasını çeker ve resmileştirirdi. Ayrıca fethedilen bölgelerdeki arazileri tapu tahrir defterlerine kaydederdi. Kanuni Dönemi’nden itibaren tımarların sisteminin düzenlenmesi ve dağıtılması görevi de nişancıya verildi.
6. Şeyhülislam: Divân’ın asli üyesi olmayan şeyhülislam, gerektiğinde Divân’a çağrılır ve görüşleri alınır. İlmiye sınıfının başı olarak en yüksek dini görevli olarak kabul edilir. Divân’da alınan kararların şeri hukuka uygun olup olmadığını değerlendirir ve bu karara fetva denir.
7. Reisülküttap: Divân-ı Hümâyun’un asli üyesi olmayan reisülküttaplar, Divân kâtiplerinin ve kalemlerinin şefidirler. XVII. yüzyıl sonlarına kadar nişancıya tabi olarak görev yaparlardı. Reisülküttapların görevleri, Divân’da kabul edilen fermanlara uygun olarak emirleri yazmak, padişah ve vezir-i âzama gelen mektupları tercüme ettirerek cevapları hazırlamaktı.
8. Kaptanıderya: Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nden itibaren Divân’ın asıl üyesi oldu. Denizcilik işlerinden sorumlu en büyük komutandı ve donanma ile ilgili çalışmaları yürütürdü.
9. Yeniçeri Ağası: Askerî konularda ihtiyaç duyulduğunda Divân’a çağrılırdı. Kapıkulu askerlerinin her türlü sorununu Divân’a iletiyordu ve aynı zamanda başkentin güvenliğinden sorumluydu.

Divân-ı Hümâyun, Osmanlı Devleti’nin yönetim sisteminde önemli bir rol oynamış ve padişahın danışmanları ve yardımcıları olan üyeleriyle devlet işlerini görüşmek için düzenli olarak toplandığı önemli bir mekanizmaydı.