Toplum ve Kültür

Kültürün Tanımı: Kültür, bir toplumun benzersiz yaşam tarzını yansıtan bir kavramdır. Bu yaşam tarzı, davranış biçimleri, düşünce yapıları, alışkanlıklar, ahlak anlayışı, inançlar, sanat, bilgi, hukuk ve töre gibi çeşitli unsurlarla oluşturulur. Kültür, toplum içinde ortak bir paylaşıma, kuşaktan kuşağa aktarmaya ve maddi ile manevi öğelerin tümüne işaret eder.

a) Maddi Kültür: İnsanların somut varlıkları ve ürettikleri nesneleri ifade eder. Kitaplar, otomobiller, binalar, sanat eserleri gibi elle tutulabilir ve gözle görülebilir nesneler maddi kültürün bir parçasını oluşturur.

b) Manevi Kültür: Maddi varlık taşımayan, ancak toplumun değerleri ve inançlarıyla ilişkilendirilen unsurlardır. Gelenekler, inançlar, ahlak kuralları, töreler, eğitim gibi faktörler kültürün manevi boyutunu oluşturur.

Kültürün üç temel boyutu vardır:

1. Bilişsel Boyut (Kognitif): Değerler, inançlar, anlamlar gibi zihinsel unsurları içerir. Toplumun genel kabul gören değerleri ve inanç sistemleri kültürün bu boyutunu oluşturur.
2. Davranışsal Boyut (Normatif): Yazılı ve yazısız kurallar, tutumlar ve davranışlar gibi somut eylemleri içerir. Toplumun normları ve bu normlara uygun davranış biçimleri bu boyuta dahildir.
3. Maddi Boyut: Araç-gereç, yapılar, coğrafi faktörler gibi fiziksel öğeleri ifade eder. Kültürel materyallerin ve kaynakların kullanımı bu boyuta dahildir.

Kökleşmiş Kültür İçerikleri: Örf, adet, gelenek ve görenekler, maddi olmayan kültürel öğelerdir. Örfler, genellikle toplum içinde yaptırım gücü taşıyan, hatta bazı bölgelerde yasalar gibi işleyen davranış kurallarıdır. Adetler ise toplumsal baskı sebebiyle uyulması yaygın olan, ancak zorunlu olmayan normlardır. Gelenekler, kuşaktan kuşağa aktarılarak sürdürülen ve toplumsal birliği pekiştiren davranış kalıplarıdır. Görenekler ise az yaptırım gücü olan, genellikle taklit yoluyla yayılan davranışlardır. Örneğin, kına gecesi veya sünnet düğünü geleneklere bir örnektir.

1. Kültür, Sonradan Öğrenilir ve Aktarılır: Kültür, insanlar tarafından sonradan öğrenilir ve kuşaktan kuşağa aktarılır. İnsanlar doğuştan kendi kültürleriyle donatılmamışlardır.
2. Kültür, Tarihseldir: Kültür, tarihsel bir süreç içinde oluşmuştur. Toplum içerisinde belirli bir zaman diliminde şekillenir.
3. Kültürün Göreceli Sürekliliği: Kültür, kuşaktan kuşağa aktarılması sayesinde göreceli bir süreklilik taşır. Bu süreklilik en önemli aktarım aracı olan dil aracılığıyla gerçekleşir.
4. Her Toplumun Kendine Özgü Kültürü: Her toplumun kendine özgü bir kültürü bulunmaktadır. Bu nedenle kültür evrenseldir ancak farklı toplumlar arasında özgün şekillerde kendini gösterir.
5. Kültürün Değişimi: Kültür, toplumlar arasında ve zaman içinde değişikliğe uğrar. Kültürel unsurlar ihtiyaçlara göre şekillendiği için gereksinimleri karşılamayan unsurlar zamanla dönüşebilir. Örneğin, sanayileşme ile çekirdek aile yapısının yaygınlaşması bu değişimin bir örneğidir.
6. Maddi ve Manevi Kültür Unsurları: Kültür, maddi ve manevi unsurlardan oluşur. Teknoloji, yapılar, araç gereç gibi unsurlar maddi yönü oluştururken, inançlar, değerler, ahlak ve gelenekler gibi unsurlar manevi yönü temsil eder. Bu iki yön birbirleriyle etkileşim içindedir.
7. Kültür, Toplumsaldır: Kültür, toplumun üyeleri tarafından oluşturulur. İnsan olmadan kültürden bahsedilemez. İklim, bitki örtüsü gibi doğa koşulları kültür unsuru değildir, ancak çevresel faktörler olarak kültürü etkilerler.
8. Birleştirici ve Bütünleştirici Rolü: Kültür, toplum üyeleri arasında paylaşılır ve bir araya getirir. Ortak inançlar, aynı dili konuşma, vatan savunması gibi faktörler kültürel bir birliği teşvik eder.

1. Bireylere, Gruplara ve Toplumlara Gerekli Davranış Kalıpları Sunar: Kültür, bireylere, gruplara ve toplumlara yaşam için gereken davranış kalıplarını, değerleri ve yazılı olmayan normları sunar.
2. Kökleşmiş Kültür İçerikleriyle Bireye Toplumsal Kişilik Kazandırır: Köklü kültürel içerikler, bireye toplumsal bir kimlik ve kişilik kazandırır. Örf, adet, gelenek ve görenekler gibi unsurlar, bireyin toplumsal bağlamda nasıl davranması gerektiğini belirler.
3. Toplumsal Bütünlük ve Uyum Sağlanmasını Destekler: Kültür, bir toplumda temel değerleri birey ve gruplara benimseterek toplumsal bütünlük ve uyum sağlanmasına katkıda bulunur.
4. Farklı Grupları Kendilerine Özgü Kılar: Kültür, farklı grupları, toplumları ve ulusları birbirinden ayırır ve her birini kendine özgü kılar. Örneğin, bir ülkedeki turistler ile o ülkenin yerli halkını ayırt etmemiz gibi.
5. İhtiyaçları Şekillendirir: Kültür, ihtiyaçlara göre şekillenir ve bu ihtiyaçların giderilmesine yardımcı olur.
6. Dayanışmayı ve Yakınlığı Teşvik Eder: Kültür, toplumun farklı öğelerini birbirine yaklaştırır, bu da dayanışmayı ve yakınlığı teşvik eder.
7. Toplumsal Düzeni Oluşturur: Kültür, bireylerin toplumsal davranışlarının düzenli olmasını sağlar ve böylece toplumsal düzenin oluşmasına katkıda bulunur.

Bir bireyin yaşadığı toplumun kültürünü öğrenme ve yayma sürecine kültürel katılma denir. Kültürü kazanma, bireyin bulunduğu toplumun değerleri ve genel kabullerini benimsemesini ifade eder. Buna “kültürlenme (kültüre katılma)” terimi de kullanılır. Kültür kazanma süreci, bireyin toplumsal etkileşim ve ilişkiler yoluyla gerçekleşen bir “sosyalleşme” sürecidir.

Kültürel katılma üç farklı şekilde gerçekleşir:

1. Kültürün Genel Unsurlarına Katılma: Birey, kendi toplumunun ana dilini, giyim tarzını, inanç sistemini, değer yargılarını ve genel davranış kalıplarını öğrenerek bu temel kültürel unsurlara katılır. Bu genel unsurlara katılma süreci doğal bir şekilde gerçekleşir ve toplumsal yaşantıya uyum sağlamak için zorunludur.
2. Kültürün Özel Unsurlarına Katılma: Birey, ilgi, ihtiyaç, istek, çıkar veya dünya görüşüne dayalı olarak belirli toplumsal gruplara katılır. Örneğin, bireyin öğretmen, asker, berber, hemşire gibi belirli meslekleri seçmesi bu tür özel kültürel katılmanın bir örneğidir.
3. Seçenekler Aracılığıyla Kültüre Katılma: Birey, toplumun sunduğu farklı seçenekler arasından kendi isteğiyle bir seçim yaparak kültüre katılır. Bu tür kültürel katılma, bireyin zorunluluktan değil, kişisel tercihleri doğrultusunda hareket etmesiyle gerçekleşir. Örneğin, bireyin istediği bir siyasi partiye, sendikaya veya sanatsal etkinliğe katılması bu seçenekler aracılığıyla gerçekleşen kültürel katılmanın bir örneğidir.

11. Kültürel Bozulma: İşlevini yitirmiş kültürel unsurların biçimsel olarak devam etmeye çalıştığı ve yeni unsurların yerine konulamadığı durumu ifade eder. Kültürel bozulma, kültür emperyalizmi veya kültürleşme sonucunda, bir toplumun kültürel öğelerinde zayıflama başladığında ortaya çıkar.
12. Kültürel Asimilasyon: Bir kültürün, başka bir kültürü kendi egemenliği altına alarak benzetme ve eritme sürecidir. Asimilasyon genellikle kültür emperyalizmi tarafından zorlayıcı politikalarla gerçekleştirilmeye çalışılır. Bu tür bir zorla kültürlenmeye de asimilasyon adı verilir.
13. Kültürel Çatışma: Farklı kültürlerin veya alt kültürlerin karşılıklı çatışmasını ifade eder. Farklı kültürel unsurların kabul edilmemesi sonucu ortaya çıkan bu tür çatışmalar, hor görülme, ayrışma ve hatta çatışma şeklinde görülebilir.
14. Kültürel Şok: Bir kültürden başka bir kültüre geçen bireylerin yeni kültüre uyum sağlayamaması sonucu ortaya çıkan çatışma ve rahatsızlık durumunu anlatır. Örneğin, Türkiye’den Almanya’ya göç eden işçi ailelerinin yeni kültüre alışma zorluğu kültürel şok olarak adlandırılabilir.
15. Kültürel Merkeziyetçilik (Etnosantrizm): Bir bireyin kendi kültürünü ölçüt alarak diğer kültürleri değerlendirmesidir. Aşırı merkeziyetçi bakış açısı, karşılıklı anlayışı ve hoşgörüyü reddeder. Örneğin, ırkçılık etnosantrik bir görüşe örnektir.
16. Kültürel Çözülme: Kültürün maddi ve manevi unsurlarının birbiriyle uyumlu olamadığı veya değişim hızlarının dengesiz olduğu durumu ifade eder. Toplumun varlığını sürdüren değer ve inanç sistemlerinin etkisini kaybetmesi, toplumsal kurumların yeni norm ve değerlere uyum sağlayamaması durumu olarak ortaya çıkar. Suç oranlarının artması, kültürel çözülmenin bir göstergesi olabilir.
17. Kültürel Gecikme: Maddi ve manevi kültürel unsurların değişme hızlarının farklı olmasından kaynaklanan ve bazı unsurların hızla ilerlerken bazılarının geride kalmasından doğan dengesizliği ifade eder. Genellikle maddi unsurlar hızlı değişirken, manevi unsurlar daha yavaş değişir ve kültürel gecikme meydana gelir. Özellikle teknolojik ilerlemelerin hızla gerçekleştiği toplumlarda kültürel gecikme görülebilir.