Toplumsal Değişme ve Gelişme

I. Toplumsal Değişme

Değişme, önceki durumdan farklılaşma veya dönüşümü ifade eder. Bu tanım, değişme kavramının tarafsız bir şekilde nesnel bir anlam taşıdığını belirtir. Yani bu tanım, değişmenin iyi veya kötüye işaret etmediğini ifade eder. Ancak, ilerleme, gelişme, gerileme, modernleşme, evrim gibi terimler, değer yargıları içerdikleri için bu terimler farklı yönlere işaret ederler. Örneğin, nüfus artışı, birine göre gelişme olarak değerlendirilebilirken, başkasına göre gerileme olarak görülebilir. Ancak her durumda, nüfus artışı bir değişmedir.

Toplumsal değişme ise, toplumsal ilişkiler, sosyal kurumlar, tabakalaşma biçimleri gibi toplumsal yapıdaki unsurların farklılaşmasıdır. Bu, bir toplumsal yapının bir başkasına dönüşümünü ifade eder. Örneğin, geniş aile yapısından çekirdek aile yapısına geçiş veya sosyalist ekonomik sistemden kapitalist ekonomik sisteme geçiş gibi durumlar toplumsal değişmeye örnektir.

A. Toplumsal Değişmenin Özellikleri

1. Toplumsal değişme zorunlu ve kaçınılmazdır. Her toplum sürekli bir değişim içindedir, ancak değişme hızı farklılıklar gösterir. Teknolojik gelişmeler, özellikle sanayileşme, toplumsal değişmeyi hızlandırmıştır.
2. Toplumsal değişme bir süreçtir. Bu süreç, zaman, mekân ve insan faktörünün etkileşimi sonucu gerçekleşir.
3. Hızlı toplumsal değişme, bunalımlara ve uyumsuzluklara yol açabilir.
4. Bir alanındaki toplumsal değişme, diğer alanları da etkiler. Alanlar arası karşılıklı etkileşim mevcuttur.

B. Toplumsal Değişmeyi Etkileyen Faktörler

1. Fiziki Çevre: İklim, doğal afetler, arazi yapısı gibi faktörler, insan yaşamını etkiler. Örneğin, Eskimoların iklim şartlarına uygun yaşam tarzı, su kaynaklarına sahip bölgelerin yerleşim şekillerini etkiler.
2. Ekonomi: Ekonomik sistem, üretim-tüketim ilişkileri, işbölümü gibi unsurlar toplumsal değişmeyi etkiler. Ekonomik krizler, işsizlik gibi faktörler toplumsal değişmeye neden olabilir.
3. Modernleşme: Bilim, teknoloji ve ekonominin geliştiği ülkelerin etkisi altında gerçekleşen bir değişimdir. Bu değişim hem olumlu hem de olumsuz sonuçlar doğurabilir.
4. Küreselleşme: Kültürel, ekonomik ve sosyal alanlarda dünya çapında bütünleşmeyi ifade eder. Olumlu ve olumsuz yönleri vardır.
5. Bilim ve Teknoloji: Teknolojik ilerlemeler, işbölümü ve ilişkileri büyük ölçüde etkiler.
6. Kültür: Toplumun değerleri, normları, alışkanlıkları toplumsal değişmeyi şekillendirir.
7. Demokratikleşme: Demokrasinin etkisi altındaki toplumlarda toplumsal değişim daha sağlıklı gerçekleşebilir.
8. Demografi: Nüfusun miktarı ve niteliği toplumsal değişmeyi etkiler.
9. Kitle İletişim Araçları: Bilgi akışını hızlandırarak, toplumlar arası etkileşimi artırır.
10. İnsan Faktörü: Liderler ve etkili bireyler toplumsal değişimi yönlendirebilirler.

1. Doğal Toplumsal Değişme: Herhangi bir dış müdahale olmaksızın kendiliğinden ortaya çıkan değişim türüdür. Bu değişimler, nüfus artışı, bilim ve teknolojideki yenilikler, iletişim araçlarının gelişimi, üretim artışı, turizm ve farklı kültürlerle etkileşim gibi etkenler sonucu ortaya çıkar.
2. Müdahaleyle Yönlendirilen Toplumsal Değişme: Belirli yönlerde ve biçimlerde dış müdahale ile gerçekleştirilen sosyal değişimleri ifade eder. Bu tür değişimler hem demokratik bir planlama çerçevesinde gerçekleşebilir hem de baskı yoluyla dayatılan şekillerde meydana gelebilir. Bu tür değişim iki şekilde gerçekleşir:a) Demokratik Planlı Değişme: Belirli bir program ve yönergeler doğrultusunda toplumsal hayata müdahale edilen değişimleri ifade eder. Değişim istenilen yönde ve önceden belirlenmiş bir plana uygun olarak gerçekleştirilir. Demokratik planlama yoluyla gerçekleşen değişimler, şiddet veya zorlama içermez. Örnek olarak, beş yıllık kalkınma planları bu türe örnek olarak verilebilir.b) Zorlayıcı Değişme: Değişimin zorlama yoluyla sağlandığı türdür. Baskı yoluyla gerçekleşen değişimler genellikle tek bir karar mekanizması veya lider tarafından belirlenen plan ve programlar doğrultusunda hayata geçirilir. Bu tür değişim, genellikle belirli bir grup veya liderin iradesine dayanır. Örnek olarak, Bulgaristan’da soydaşların ana dillerini konuşmalarının yasaklanması bu türe örnek olarak verilebilir.

Ç. Bilim, Teknoloji ve Kitle İletişim Araçlarının Etkileri

Bilim ve teknoloji alanındaki hızlı gelişmeler, 20. yüzyılda büyük bir ivme kazanmış ve insanların yaşamını büyük ölçüde kolaylaştırmıştır. Özellikle seri üretim yöntemleri sayesinde üretim artışı sağlanmış ve bu da ihtiyaçların daha etkin bir şekilde karşılanmasına, dağıtılmasına ve paylaşılmasına imkan tanımıştır. Bu durum ekonomi, eğitim, sağlık ve Kitle iletişim gibi alanları da etkilemiştir. Özellikle Kitle iletişim araçlarının (televizyon, internet, telefon vb.) büyük gelişmeleri, toplumsal yapılarda önemli değişikliklere yol açmıştır. Ancak bu gelişmelerin etkileri hem olumlu hem de olumsuz boyutlarda görülmüştür.

Bilim ve teknolojinin ekonomi üzerindeki etkileriyle birlikte, Kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması yerel kültürlerin kültürel emperyalizm ile tehdit altında kalmasına neden olmuştur. Farklı kültürel ögeler yerine, genellikle tek tip bir kültürün benimsenmesi, milli kültürlerin kaybolma riskini artırmıştır. Kitle iletişim araçlarının hızlı gelişimi, yüz yüze iletişimin yerini internet ve telefon gibi araçlara bırakmasına neden olmuştur. Bu durum, sosyal ilişkilerde köklü değişikliklere neden olmuş; komşuluk, arkadaşlık ve akrabalık bağları zayıflamıştır. Hatta evlilik bile internet ve televizyon aracılığıyla gerçekleşmeye başlamıştır. Kitle iletişim araçlarındaki yenilikler, bireylerin hem aile içi hem de toplumsal sosyalleşme süreçlerini olumsuz yönde etkilemeye başlamıştır.

D. Modernleşme

Modernleşme, kapsamlı bir değişim sürecini ifade eder. Bu süreç, toplumların kendi çağlarına uyum sağlayabilmek için tüm yapılarında değişiklik göstermeleri anlamına gelir. Azgelişmiş ülkeler, daha ileri düzeyde olan ülkelerin modelini benimseyerek sosyal, siyasal, ekonomik, bilimsel ve kültürel alanlarda değişiklikler yapma sürecine modernleşme denir. Bu, bir anlamda daha gelişmiş ülkelerin modelini takip etme ve benimseme sürecidir.

E. Küreselleşme (Globalleşme)

Küreselleşme, ulusal düzeydeki aktivitelerin dünya çapında genişlemesi anlamına gelir. Bu kavram, uluslararası düzeyde milli ve manevi değerlerin yayılmasını, farklılıkların azalmasını ve dünyanın adeta bir “küresel köy”e dönüşmesini ifade eder. Ayrıca küreselleşme, kapitalizmin dünyayı tek bir kültür ve ekonomik yapı içinde homojenleştirdiği bir olgudur. Ancak aynı zamanda, kültürel, ekonomik, siyasal ve sosyolojik anlamda dünyanın daha açık ve bağlantılı hale gelmesi olarak da görülebilir. Özellikle teknolojinin gelişmesi, bilginin kolayca paylaşılması ve kültürlerin birbirine daha yakın olması, küreselleşmenin temel etmenlerindendir. Bu gelişmeler, toplumun yapısında değişimlere yol açmış; nüfus yapısı, aile yapıları ve yaşam tarzları gibi alanlarda önemli sonuçlara neden olmuştur.

Toplumsal Gelişme ve Unsurları

Toplumsal gelişme, bir toplumun sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik vb. alanlarda belirli ölçütler doğrultusunda ileriye doğru değişmesini ifade eder. Bu gelişme, toplumsal yapının bir araya gelen birçok unsurunun ilerlemesiyle meydana gelir. Yani bu unsurlar yalnız başına değil, birlikte gerçekleştiklerinde toplumsal gelişmeden bahsedebiliriz. Örneğin, milli gelirin artması ve adil bir şekilde dağıtılması gibi durumlar toplumsal gelişmenin örneklerindendir.

1. Toplumsal Gelişmenin Unsurları

a) Ekonomik Büyüme: Ekonomik büyüme, bir ülkenin zenginliğinin zaman içinde artması anlamına gelir. Bu, mal ve hizmet üretiminin artması, temel ihtiyaçların karşılanması, sermaye birikiminin artışı, yaşam standartlarının yükselmesi ve kişi başına düşen milli gelirin artması gibi unsurlarla gösterilir. Ekonomik faaliyetler toplum için hayati bir öneme sahiptir, çünkü bu faaliyetler toplumsal ihtiyaçların karşılanmasını sağlar. Dolayısıyla, tüm ülkeler için ekonomik büyüme temel hedeflerden biridir.

b) Orta Sınıfın Genişlemesi: Alt tabakadan gelen bireylerin orta sınıfa geçişlerinin kolaylaştığı durumu ifade eder. Orta sınıfın sayısının artması ve bu kesimin refah düzeyinin yükselmesi, toplumsal dengeyi sağlayarak çatışmaları ve gerilimleri azaltabilir. Bu nedenle, adil gelir dağılımı, dengeli vergi politikaları, konut, sağlık, eğitim gibi temel ihtiyaçların karşılanması gibi adımlar, orta sınıfın büyümesini destekler. Bu şekilde tabakalar arasındaki uçurum azalır ve toplumda birlik ve bütünlük sağlanabilir. Gelişmiş ülkelerde genellikle geniş bir orta sınıf bulunmaktadır.

c) Hukukun Üstünlüğü, Demokrasi ve İnsan Hakları Gelişmeleri: Toplumsal gelişme için demokratik bir yönetim biçiminin benimsenmesi, hukukun üstünlüğü ilkesinin takip edilmesi ve insan haklarının korunması gereklidir. Yaşam hakkı, düşünce ve inanç özgürlüğü, eğitim ve sağlık hakları, konut dokunulmazlığı, seçme ve seçilme hakkı gibi temel haklar anayasal güvence altına alınmalıdır. Bu unsurlar toplumun gelişimini destekler ve sürdürülebilir bir toplumsal yapı oluşturur.