Anadolu’da Devletleşme Süreci

BOY BİRLİĞİNDEN DEVLETLEŞMEYE

Oğuz Türkleri, boylar halinde yaşayarak geçici siyasi çatılar altında bir araya gelme alışkanlığına sahipti. Bu sistemde her boyun başında bir “bey” bulunur ve her boy kendi damgasına sahiptir. Oğuzlar, I. ve II. Kök Türk Devleti’nin kurulmasında önemli rol oynamış, ancak Uygur hâkimiyetine girmişlerdir. Oğuz Yabgu Devleti’nin kurulmasının ardından, Türkmen adını alarak Müslümanlığı kabul etmişler ve Selçuk Bey önderliğinde Horasan’da Büyük Selçuklu Devleti’ni kurmuşlardır. Daha sonra Türkiye Selçukluları Anadolu’da, Osmanlı Devleti ise Anadolu ve Rumeli’de devletleşme sürecini sürdürmüştür.

TÜRKİYE SELÇUKLULARINDA DEVLET YÖNETİMİ

Türkiye Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti’nin idari yapısını ve ordu teşkilatını örnek almıştır. Devletin başında sultan bulunurken, devlet işleri “Divân-ı Saltanat”ta görüşülürdü. Şehzadeler, vilayetlere gönderilerek devlet tecrübesi kazanırken, eyaletlerde emirler valilik yapardı. Ülke idari olarak eyaletlere ayrılmış, önemli eyaletlere şehzadeler atanmıştır. Güvenliğin sağlanmasından subaşılar sorumlu olup, sınırları koruyan uç beyleri düzenli akınlar düzenlerdi.

TÜRKİYE SELÇUKLULARINDA ORDU

Türkiye Selçukluları’nın ordusu çeşitli unsurlardan oluşurdu:

• Hassa askerleri, sultanın yanında sürekli bulunan askeri birliklerdi.
• Sipahiler, ikta (dirlik) alan askerlerden oluşan atlı birliklerdi.
• Türkmenler, uç bölgelerinde savaşa hazır bekletilen birliklerdi.
• Devlete bağlı beylik askerleri, ihtiyaç halinde savaşa çağrılan birliklerdi.
• Donanma, deniz kuvvetlerini temsil eder, donanma komutanlarına “reisü’l-bahr” denirdi.

SOSYAL HAYAT

1176 Miryokefalon Zaferi sonrasında imar faaliyetleri başlamış, Anadolu’da Türkleşme ve İslamlaşma süreci hız kazanmıştır. Türkiye Selçukluları’nın uyguladığı adil politika sayesinde gayrimüslim topluluklar rahat ve huzurlu bir yaşam sürmüştür. Sosyal tabakalaşma bulunmamış, şehirliler, köylüler ve konar-göçerler olmak üzere farklı sosyal gruplar vardır. Ahilik teşkilatı, esnaf ve zanaatkârların sosyal ve ekonomik birlik içinde olmalarını sağlamıştır.

HALK

• Şehirliler: Askerler, devlet memurları, ilmiye sınıfı, esnaf, zanaatkârlar ve şehir halkından oluşurdu. Esnaflar Ahilik teşkilatına bağlıydı.
• Köylüler: Köylerin başında köy kethüdası bulunurdu. Köylüler, tarım ve hayvancılıkla uğraşırlardı.
• Konar-Göçerler: Genelde hayvancılıkla uğraşırlardı ve yaylak, kışlak gibi belirli bölgelerde dolaşırlardı.

Sosyal hayatın temelini adil yönetim, hoşgörü ve Türkleşme politikaları oluşturmuştur.

EKONOMİK HAYAT VE İKTA SİSTEMİ

Türkiye Selçukluları döneminde ekonomik hayatın gelişimine ve toprak düzenlemesine önem verilmiştir. İşte bazı önemli noktalar:

İkta Sistemi:

• Su kanalları inşa edilerek tarımın gelişmesi sağlanmıştır.
• İkta sistemi, toprakların askeri hizmet karşılığında devlete verilmesi şeklinde yaygınlaştırılmıştır.
• İkta sahipleri, araziyi iyi işlettikleri sürece mülkiyet hakkına sahip olmuş ve miras bırakabilmişlerdir.
• Araziyi üç yıl boyunca işlemeyenlerden tarlanın işletme hakkı geri alınmıştır.
• İkta sahipleri, kendilerine verilen arazilerde asker yetiştirmek ve bu askerleri eğitmekle sorumludur.

Ekonomik Hayat:

• İpek Yolu’nun Anadolu’dan geçmesi ticaretin gelişmesini sağlamıştır.
• Liman şehirlerine (Sinop, Samsun, Alanya, Antalya) sahip olunca deniz ticaretine büyük önem verilmiştir.
• Ticaret yollarının güzergâhları üzerine kervansaraylar inşa edilmiştir.
• Kervansaraylara gelen misafirlerin ihtiyaçları ücretsiz karşılanmıştır.
• Şehir merkezlerine han veya kapalı çarşılar kurularak esnaf ve tüccarlara kolaylık sağlanmıştır.
• Sanayi merkezleri arasında Konya, Sivas, Kayseri, Malatya ve Erzincan öne çıkmıştır.

Bilim Hayatı:

• Nizamiye Medreseleri geleneği Anadolu’ya taşınmış ve önemli şehirlerde medreseler, kütüphaneler kurulmuştur.
• Medreselerde dinî eğitimin yanında tıp, matematik, astronomi, fizik gibi alanlarda eğitim verilmiştir.
• Darüşşifalar (hastaneler) inşa edilerek tıp eğitimi de sağlanmıştır.
• Türkiye Selçukluları Dönemi’nde önemli bir tıp okulu olan “Gevher Nesibe Darüşşifası” Kayseri’de 1205 yılında kurulmuştur.

Kültürel Hayat:

• Mevlana Celaleddin-i Rumi, XIII. yüzyılda Konya’da Allah ve insan sevgisini işleyen şiirler yazmıştır.
• Müzik alanında Mevlevi ve Ahi zaviyelerinde tasavvuf müziği gelişmiştir.
• Türkiye Selçukluları Dönemi’nde süsleme sanatları, kabartma, minyatür, oymacılık, çinicilik önem kazanmıştır.
• Şehirlerdeki mimari yapılar, süslemelerde genellikle ayet ve hadisler kullanılmıştır.
• Konya, Sivas, Kayseri, Malatya ve Erzincan gibi şehirlerdeki önemli cami ve medreseler mimari şaheserlerdir.