Ekonomiyi Düzeltme Çabaları

Düyûn-ı Umûmiye İdaresinin Oluşumu ve Dış Borçlar Sorunu

1875 yılında Osmanlı Devleti, Batılı devletlerden ve bankerlerden borç alamayacak bir duruma geldi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından 1878 Berlin Konferansı’nda Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını ödemesi konusu ele alındı. 1879’da taraflar anlaşma kararı aldı ve “Rüsum-ı Sitte” adıyla anılan vergileri toplamak üzere “Rüsum-ı Sitte İdaresi” kuruldu. Ancak istenen sonuç elde edilemedi ve 1881’de alacaklı tarafların temsilcileriyle anlaşma sağlandı. Bu anlaşmanın adı “Muharrem Kararnamesi” olarak anıldı. II. Abdülhamit döneminde, “Muharrem Kararnamesi” doğrultusunda “Düyûn-ı Umûmiye İdaresi” kuruldu. İstanbul merkezli bu idare, İngiltere, Hollanda, Fransa, Almanya, Avusturya, İtalya ve Osmanlı Devleti’nden birer üyeden oluşuyordu. Meclisin her yıl hazırladığı bütçe hükümetçe onaylanıyordu. 1882’de faaliyete geçen meclis, vergileri toplama yetkisine sahipti. Dış borçlar sorunu Millî Mücadele sonrasına kadar devam etti. 1923’te Lozan Barış Antlaşması’yla dış borçlar konusu tekrar ele alındı ve Türkiye Cumhuriyeti borçları taksitlendirdi, son taksit 1954’te Adnan Menderes Dönemi’nde ödendi.

İttihat ve Terakki’nin Millî İktisat Politikası

İttihat ve Terakki Cemiyeti liderleri, Alman iktisatçı Frederich List’in korumacı millî ekonomi düşüncesini benimsedi. Cemiyet, millî burjuvazinin oluşturulmadan ekonomik kalkınmanın mümkün olmadığına inanıyordu. Bu kapsamda yabancı burjuvazinin yerine Türk ve Müslüman burjuvazisinin geçmesi hedeflendi. I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla iç ve dış ticarette büyük sıkıntılar yaşandı. Bu dönemde bazı tüccarlar malları stoklayarak yüksek fiyatlarla piyasaya sürdü. Bu sorunlarla mücadelede İstanbul Şehremaneti modernleşemeyince İttihat ve Terakki Cemiyeti, belediye hizmetlerini modernize etmek için düzenlemeler yaptı.

Millî İktisat Politikası Kapsamında Alınan Adımlar

1914’te kapitülasyonlar kaldırıldı ve Düyûn-ı Umûmiye faaliyetleri durduruldu. 1916’da ticari işlemlerde Türkçe kullanımı zorunlu hale getirildi. Yabancı sermayeli şirketler denetim altına alındı. Yeni gümrük yasaları çıkarıldı ve 1914-1918 yılları arasında anonim şirketler kurularak şirketlerin sayısı arttı. Devlet bankacılığı anlayışıyla yeni millî kredi kurumları oluşturuldu. Ticaret ve zanaatla uğraşanlar ile vergiden muaf yabancılar vergiye tabi tutuldu.