ANADOLU’NUN TÜRKLEŞME SÜRECİ
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ
DANİŞMENTLİLER (1080-1178)
SALTUKLULAR (1072-1202)
MENGÜCEKLİLER (1080-1228)
ARTUKLULAR (1102-1231)
ÇAKA BEYLİĞİ (1081-1093)
Malazgirt Savaşı sonrasında Anadolu’da kurulan diğer Türk beylikleri
TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ (1077-1308)
Türkiye Selçuklu-Bizans Mücadeleleri
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ
- DANIŞMENTLİLER (1080-1178):
- Danişment oğlu Gümüştekin Ahmet tarafından Sivas merkez olmak üzere Orta Anadolu’da kuruldu (1080).
- Sınırları Tokat, Niksar, Amasya, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Kayseri, Elbistan ve Malatya illerini içine alacak şekilde genişledi.
- Ahmet Gazi, Haçlılara, Bizanslılara ve Ermenilere karşı başarılı mücadelelerde bulundu.
- Türkiye Selçuklu Hükümdarı II. Kılıç Arslan tarafından sonlandırıldı.
- SALTUKLULAR (1072-1202):
- Beyliğin merkezi Erzurum’dur.
- Kurucusu, Alp Arslan’ın komutanlarından Ebu’l Kasım Saltuk’tur.
- Haçlı Seferleri esnasında Türkiye Selçuklu Devleti’ne destek vermişlerdir.
- Erzurum’daki Kale Camisi, Tepsi Minare, Ulu Cami, Üç Kümbetler ve Tercan’daki Mama Hatun Kümbeti gibi eserlere sahiptirler.
- MENGÜCEKLİLER (1080-1228):
- Mengücek Gazi tarafından Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar dolaylarında kuruldu.
- Erzincan ve Divriği kollarına ayrıldı, Erzincan koluna Türkiye Selçuklu Hükümdarı I. Alâeddin Keykubat son verdi.
- Divriği kolu Türkiye Selçuklularına bağlı olarak varlığını sürdürdü.
- Divriği Ulu Cami ve Sitte Melik Kümbeti önemli eserlerindendir.
- ARTUKLULAR (1102-1231):
- Artuk Bey’in ölümünden sonra oğulları İlgazi ve Sökmen Diyarbakır’a yerleşti ve üç koldan yönetimi sürdürdü (1102).
- Hısnıkeyfa (Hasankeyf) Artukluları, Mardin Artukluları ve Harput Artukluları olarak ayrıldı.
- Eyyubi Devleti ve Türkiye Selçuklu Devleti ile iş birliği yaparak başarılı mücadelelere imza attılar.
- Diyarbakır’daki Ulu Cami, Mardin’deki Zinciriye ve Mesudiye medreseleri, Babüsur Camisi, Batman Çayı üzerindeki Malabadi Köprüsü önemli eserleri arasındadır.
- ÇAKA BEYLİĞİ (1081-1093):
- İlk Türk denizcisi olarak kabul edilen Çaka Bey, Bizans’a karşı başarılı mücadelelerde bulundu.
- İzmir’e gelerek burada kendi adıyla beyliğini kurdu.
- İstanbul’u kuşatmak için Peçenek Türkleri ve Türkiye Selçuklu Devleti ile ittifak oluşturdu.
- I. Kılıç Arslan’ın oyununa gelerek öldürüldü, ardından Bizans İzmir’i ele geçirerek Çaka Beyliği’ne son verdi (1093).
DİĞER TÜRK BEYLİKLERİ
- Sökmenliler (Ahlatşahlılar) (1100-1208): Van, Erçiş, Tatvan, Muş gibi bölgelerde hüküm sürmüşlerdir.
- İnançoğulları (Ladik Beyliği) (1261-1368): Denizli, Ladik gibi bölgelerde etkili olmuşlardır.
- Dilmaçoğulları (Togan Arslanoğulları) (1085-1394): Bitlis, Erzen gibi bölgelerde varlık göstermişlerdir.
- İnaloğulları (1098-1183): Diyarbakır, Ergani gibi bölgelerde hüküm sürmüşlerdir.
- Tanrıvermişoğulları (1081 – 1093): Efes’te etkili olmuşlardır.
- Çubukoğulları (1085-1213): Harput bölgesinde varlık göstermişlerdir.
TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NİN KURULUŞU (1077-1308)
Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu, Selçuklu soyundan (Oğuzların Kınık Boyu) Süleyman Şah’tır. İznik’in fethiyle başlayan süreçte, 1077 yılında Türkiye Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur. Süleyman Şah’ın liderliğindeki Türkiye Selçukluları, Anadolu’nun fethine başlamışlardır. Süleyman Şah’ın ölümü sonrasında yerine geçen Melik Şah, Anadolu Sultanlığını Süleyman Şah’a vermiştir.
I. Kılıç Arslan Dönemi (1092-1107)
- I. Kılıç Arslan, devlet düzenini sağlamış ve Bizans üzerinde baskı kurmuştur.
- Çaka Bey’in güçlenmesinden endişe duyan I. Kılıç Arslan, onu öldürtmüştür.
- Haçlı ordularının Anadolu’ya ilerlemesi karşısında İznik’i terk edip, devlet merkezini Konya’ya taşımıştır.
I. Mesut Dönemi (1116-1155)
- I. Mesut, Bizans ordusuna karşı zafer elde etmiştir.
- II. Haçlı ordusunun ilerlemesi üzerine Bizans ile antlaşma yapmak zorunda kalmıştır.
- Antlaşma gereği Antalya ve çevresindeki bazı bölgeleri Bizans’a bırakılmıştır.
II. Kılıç Arslan Dönemi (1155-1192)
- Miryokefalon Savaşı’nda Bizans’a karşı zafer kazanılmıştır (1176).
- Bu zafer sonucunda Anadolu’nun Türk yurdu olması sağlanmıştır.
- Batı Anadolu’da Türk nüfusu artmış ve ticaret yollarının denetimi Türkiye Selçuklu Devleti’ne geçmiştir.
Bu süreçte Türkiye Selçukluları, Anadolu’nun Türkleşmesinde ve Müslümanlaşmasında önemli bir rol oynamışlardır.