Anadolu’nun İslamlaşması

Anadolu’nun İslamlaşması bir dönemde meydana gelmiş ve kısa süre içinde sona ermiş bir olgu değildir. Türklerin İslamiyet’i kabulüyle başlayan ve XII. yüzyılda gelişimini tamamlayan tasavvuf düşüncesi ve bu düşüncenin mirasçıları Anadolu’nun İslamlaşmasında büyük bir rol üstlendiler. XIII. yüzyıl başlarından itibaren ise Orta Asya’nın maruz kaldığı Moğol İstilası’nın ardından kaçan birçok Türk boyu Anadolu’ya sığındı. Bunun neticesinde Anadolu tam bir kültür merkezi hâlini aldı.

HOCA AHMET YESEVİ

Pirî Türkistan olarak anılan Hoca Ahmet Yesevi, Divân-ı Hikmet adlı eseriyle İslamiyet öğretisinde söz sahibi oldu. O, İslam medeniyetine girmeye başlayan Türk boylarına İslami bilgileri öğretti. Birçok derviş yetiştirerek onları manevi fetihler için Anadolu’ya gönderdi. Anadolu’nun İslamlaşmasında büyük rol oynadı.

HACI BEKTÂŞ-ı VELİ

Hoca Ahmet Yesevi’nin kurmuş olduğu “Yesevîlik Tarikatının Anadolu’daki en büyük uygulayıcılarından olan Hacı Bektâş-ı Veli, Anadolu’da bir zaviye kurarak halkı aydınlatmaya çalıştı. Fikirlerini “Makalat” adlı eserinde topladı. Halifelerini Balkanlara, Rumeli’ye göndererek, buradaki halkın İslamlaşmasına katkı sağladı. Bu dervişler geçtikleri yollar üzerinde rastladıkları dağlara, nehirlere Orta Asya’da bıraktıkları coğrafi yer isimlerini vererek bu toprak parçalarına Türk damgasını vurdu.

MEVLÂNÂ CELÂLEDDÎN-İ RÛMÎ

XII. yüzyıldan itibaren Anadolu şehirlerinde Müslümanlarla Hristiyanlar bir arada yaşamaya başladı. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ise öğretileri ile tüm insanlığa kucak açmıştır. Nitekim Mevlânâ, vefat ettiği zaman, Konya’nın yalnız Müslümanları değil Hristiyan, Yahudileri de cenaze merasimine iştirak etti. Mevlânâ Celâleddîn-î Rumî; öğretisinde insanlara iyiliği, alçak gönüllüğü, cömertliği, merhametli ve doğru olmayı öğütlemiştir. Her türlü sevgisizliğe, kötülüğe, bağnazlığa karşı İslami ve insani ilkeleri şiir ve musiki içinde birleştirip dile getiren Mevlânâ, etkisini yüzyıllarca sürdürmüştür.

AHİ EVRAN

Ahiliğin kurucusu ve aynı zamanda esnaf ve sanatkârın lideri olan Ahi Evran Türk ve İslam dünyasının önemli sofilerindendir. Türkiye Selçuklu Devleti’nden de destek gören Ahi Evran, Kayseri’de Fütüvvet teşkilatından esinlenerek ilk Ahi teşkilatını burada kurdu. XIII. yüzyıldan itibaren Ankara ve Kırşehir’de toplanan Ahiler, kısa sürede Selçuklu şehirlerine yayıldılar. Aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda etkili oldular. Nitekim Osman Bey, dönemin Ahi teşkilatı lideri Şeyh Edebali’nin kızıyla evlenerek, Ahilik teşkilatının desteğini almıştı. Yine Bursa’nın fethi sırasında Şeyh Edebali’nin yeğeni Ahi Hüseyin’i yanına alan Orhan Gazi, Ahi teşkilatıyla irtibatını geliştirmiştir. Dolayısıyla ahiler, Osmanlı Devleti’ne hem askerî, hem de manevi açıdan büyük destek vermişlerdir.

YUNUS EMRE

Anadolu’da yetişen ve engin hoşgörülüğü ile bulunduğu bölgede insanlara etki eden Yunus Emre, XIII. yüzyılın ikinci yarısında, Türkiye Selçuklularının son dönemlerinde yaşamış bir sûfi idi. Farsça ve Arapçanın genel kabul gördüğü bir dönemde, duygu ve düşüncelerini sade bir Türkçe ile yazmıştır. Yunus, öğretilerinde bütün insanlığı ilahi aşka, kardeşliğe, merhamet ve şefkate davet etmiş; insan olmanın, kendini bilmenin, Allah’a ulaşmanın şartlarını ve yollarını anlatmıştır.

HACI BAYRÂM-ı VELİ

Anadolu’nun İslamlaşmasında rol oynayan sûfilerden biri de Hacı Bayrâm-ı Veli’dir. O, bilim ve tasavvufu birleştirmeyi başardı. İslamiyet’i iyice anlayarak, önce müderris oldu, medreselerde birçok öğrenci yetiştirdi. Sonra da tasavvuf yolunda ilerledi. O, seven