1. Ünite – 1. Bölüm: Ekstrem Doğa Olayları Özeti
Ekstrem doğa olayları, alışılmışın dışında ve nadiren görülen doğa olaylarıdır. Bu olaylar genellikle üç ana faktörün etkisi altında gerçekleşir: astronomi, meteoroloji-hidrometeoroloji ve jeoloji-jeomorfoloji.
Astronomi Kökenli Olaylar:
- Meteor düşmesi
Meteoroloji-Hidrometeoroloji Kökenli Olaylar:
- Ekstrem sıcaklıklar
- Fırtınalar ve Tropikal Siklonlar
- Şiddetli yağışlar
- Sel ve taşkınlar
- Kuraklık
Jeoloji-Jeomorfoloji Kökenli Olaylar:
- Volkanik patlamalar
- Depremler
- Tsunamiler
- Kütle hareketleri
Sıcak hava dalgası, mevsim normallerindeki sıcaklıkların ortalama maksimum sıcaklıklardan 3 ila 5 derece daha yüksek olması ve bu durumun 5 gün veya daha uzun süre devam etmesi durumunda ortaya çıkar. Soğuk hava dalgası ise sıcaklık değerlerinin mevsim normallerinin altına düşmesi ve uzun bir süre boyunca düşük sıcaklıkların devam etmesi durumunda oluşur.
Meteorolojik ölçümler, dünyanın en sıcak yerinin 1913 yılında ABD’deki Death Valley olduğunu göstermiştir. Ancak daha sonra Libya’nın El Aziziye kentinde daha yüksek sıcaklık değerleri ölçülmesine rağmen, 2012 yılında Dünya Meteoroloji Örgütü El Aziziye kentinin verilerini geçersiz ilan etmiştir. Günümüzde uydu teknolojileri sayesinde meteoroloji istasyonlarına bağlı kalmadan sıcaklık ölçümleri yapılabilmektedir. NASA verilerine göre dünyanın en sıcak yeri İran’da bulunan Lut Çölüdür.
Fırtına, saatteki hızları 62-117 km arasında değişen güçlü hava akımlarını ifade eder. Fırtınalar çeşitli hava olaylarına, yağmur, kar, dolu, buz, toz ve kum fırtınalarına yol açabilir. Bu hava olayları bazen şiddetli rüzgarlar, şimşek, yıldırım, yağmur ve dolu yağışlarını bir arada getirebilir, bu tür hava olayına “boran” denir.
Kuraklık, yağışların yetersiz olduğu ve su kaynaklarının azaldığı bir durumu ifade eder. Kuraklığın etkileri çevre, tarım, ve su kaynakları üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir.
Ekonomik Etkileri:
- Enerji Üretiminde Azalma: Kuraklık dönemleri, hidroelektrik santrallerin su kaynaklarının azalmasına ve enerji üretiminde azalmaya neden olabilir.
- Tarım ve Hayvancılıkta Verimin Düşmesi: Su kaynaklarının azalması ve kuraklık, tarım ve hayvancılık sektörlerini olumsuz etkileyerek verim düşüşüne yol açabilir.
- Tarıma Dayalı Endüstride Kayıplar: Tarıma dayalı endüstriler, ürün kayıpları ve azalan üretim nedeniyle ekonomik olarak zarar görebilir.
- Göç: Kuraklık bölgelerinde yaşayan insanlar, daha iyi su kaynaklarına sahip bölgelere göç etmek zorunda kalabilirler.
- Salgın Hastalıklar: Kuraklık, su kaynaklarının azalmasıyla temiz su temininde zorluk yaşanmasına neden olabilir, bu da su kaynaklı salgın hastalıkların yayılma riskini artırabilir.
İnsana Etkisi:
- Yiyecek Kıtlığı: Azalan tarım ürünleri ve su kaynakları, yiyecek kıtlığına yol açabilir ve beslenme sorunlarına neden olabilir.
- Yoksullukta Artış: Tarım ve ekonomik kayıplar, yoksulluğun artmasına ve sosyal sorunlara yol açabilir.
- Kırsal Alanlarda Yaşam Seviyesinde Düşüş: Tarıma dayalı bölgelerde yaşayan insanlar, kuraklık nedeniyle yaşam seviyelerinde düşüş yaşayabilirler.
Doğaya Etkileri:
- Erozyon: Su kaynaklarının azalması ve bitki örtüsünün kaybı, erozyona yol açabilir ve toprak kaybına neden olabilir.
- Hayvan Türlerinde Azalma: Yiyecek kaynaklarının azalması ve yaşam alanlarının yok olması, hayvan türlerinin azalmasına neden olabilir.
- Bitki Türlerinde Azalma: Su kaynaklarının azalması ve kuraklık, bitki türlerinin azalmasına ve biyoçeşitlilik kaybına yol açabilir.
- Böcek İstilaları: Kuraklık, bitki örtüsünün zayıflamasına ve böcek istilalarının artmasına neden olabilir.
-
Kıyıyı Vuran Dev Dalgalara Tsunami Denir:
Depremler, volkanik faaliyetler, kütle hareketleri veya meteor düşmesi gibi olaylar deniz veya okyanus sularında büyük salınımlara neden olabilir. Bu büyük dalgalar, kıyılara yaklaştıkça yükselir ve genellikle büyük bir yıkım ve sel dalgası etkisi yaratarak kıyı bölgelerine ulaşırlar. Bu tür dev dalgalara “tsunami” adı verilir.
Kütle Hareketi ve Heyelan:
Yer kabuğunun bir parçası, yer çekiminin etkisi altında, yamaçlardan aşağı doğru kütle halinde hareket ettiğinde bu olaya “kütle hareketi” denir. Kütle hareketleri, heyelan, kaya düşmesi ve toprak kaymaları gibi farklı türlerde olabilir. Genellikle eğimli arazilerde ve yoğun yağışların olduğu bölgelerde görülürler.
Heyelan, özellikle killi topraklar üzerinde meydana gelir. Bu toprak türü, suyun etkisiyle kolayca kayganlaşabilir ve eğimli yamaçlarda büyük toprak kütlesinin kaymasına yol açabilir. Heyelanlar, çevresel koşullar ve yerel topografya gibi faktörlere bağlı olarak farklı boyutlarda ve şiddette olabilirler.
Bu doğal olayların etkileri, yerel çevre, tarım alanları ve altyapı üzerinde büyük hasara yol açabilir. Bu nedenle bu tür olayların izlenmesi ve uygun önlemlerin alınması büyük önem taşır.