12. sınıf İnkılap Tarihi Dersi 5. Ünite Ders Notları
5. 1. II. DÜNYA SAVAŞI
5. 1. 1. II. Dünya Savaşı’nın Nedenleri
- Versay Antlaşması’nın sonucunda devletler arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar,
- Milletler Cemiyeti’nin etkisiz kalması ve dünya barışını sağlayamaması,
- Almanya’da 1933 yılında Nazi Partisi’nin ve Adolf Hitler’in iktidara gelmesi,
- I. Dünya Savaşı’ndan istediklerini elde edemeyen İtalya’da 1922 yılında Mussolini’nin iktidara gelmesi ve Habeşistan’a saldırması,
- Japonya’nın Çin’e (Mançurya) saldırması (1931),
- Fransa, İngiltere, Rusya ve ABD’nin dünya üzerindeki gelişmelerden rahatsızlık duymaları,
- II. Dünya Savaşı sırasında mevcut durumdan memnun olmayan ve değiştirmek isteyen Mihver Devletleri ile Müttefik Devletler arasındaki karşılıklı çatışan hedefler,
- Japonya ve Almanya’nın 25 Kasım 1936’da Anti-Komintern Paktı’nı imzalayarak komünizme karşı sert önlemler almayı kararlaştırmaları,
- 6 Kasım 1937’de İtalya’nın da katılmasıyla Berlin-Roma-Tokyo Mihveri’nin kurulması.Gruplar:
- Mihver Devletleri: Almanya, İtalya, Japonya, Bulgaristan, Romanya vb.
- Müttefik Devletleri: İngiltere, Fransa, ABD, SSCB vb.
Not: Müttefiklere sonradan ABD katılmıştır.
5. 1. 2. II. Dünya Savaşı’nın Başlaması ve Savaşın Seyrini Değiştiren Olaylar
- II. Dünya Savaşı, 1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesiyle fiilen başladı.
- İngiltere ve Fransa, Polonya’ya verdikleri güvence nedeniyle 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan ettiler.
- Avrupa’da, Türkiye haricinde Almanya ve İtalya’nın egemenliğine giren ülke kalmadı.
- Uzak Doğu’da ise Japonya, ABD’nin kendisine uyguladığı petrol ambargosu sonrası harekete geçti.
- Japonya, 7 Aralık 1941’de ABD’nin Pasifik’teki önemli üssü Pearl Harbor’a saldırı düzenledi.
- Potsdam Konferansı’nda SSCB, Japonya’ya karşı savaşa katılma sözü verdi.
- SSCB’nin, geniş insan kaynakları ve zorlu coğrafyası savaşın seyrini değiştirdi, Almanya ve Japonya için zorlu hale geldi.
- Konferanstan sonra ABD, Japonya’yı teslim olmaya zorlamak için yeni geliştirdiği atom bombalarını kullanmaya karar verdi.
- 6 Ağustos’ta Hiroşima’ya ve 9 Ağustos’ta Nagasaki’ye atom bombası atıldı.
- 14 Ağustos 1945’te Japonya, kayıtsız şartsız teslim oldu.
- 1941’de Almanya’nın İngiltere’ye yönelik hava saldırıları başarısız oldu.
- Almanya, SSCB’ye saldırdı.
- 1943’te Alman kuvvetlerinin Stalingrad Kuşatması kırıldı ve birçok Alman askeri Sovyet ordusuna esir düştü.
- Alman kuvvetleri geri çekilmeye başladı.
- Müttefik devletler, Kuzey Afrika’yı ele geçirdikten sonra İtalya’yı savaş dışı bırakmak amacıyla 10 Temmuz 1943’te Sicilya’ya çıkarma yaptılar.
- Mussolini iktidardan düşürüldü ve hapsedildi, Ulusal Faşist Parti kapatıldı ve İtalya savaştan çekildi.
- 6 Haziran 1944’te ABD ve İngiliz kuvvetleri Manş Denizi’ni geçerek Fransa’nın Normandiya sahiline çıkarma yaptı.
- Müttefikler, Almanya’nın başkenti Berlin’e doğru ilerlediler.
- Hitler, 30 Nisan 1945’te intihar ederek yaşamına son verdi ve Almanya’nın teslim belgesini imzaladı.
- Avrupa’da II. Dünya Savaşı resmi olarak sona erdi.
5. 1. 3. Birleşmiş Milletler Teşkilatının Kuruluşu
- I. Dünya Savaşı sonrasında, barışı koruma ve sürdürme amacıyla Milletler Cemiyeti kurulmuş, ancak II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesini engelleyememiştir.
- Savaş sırasında ABD ve İngiltere, 14 Ağustos 1941’de Atlantik Bildirisi’ni yayınlamışlardır.
- Bu bildiride yer alan prensipler, daha sonra Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın temelini oluşturmuştur.
- Almanya’ya karşı savaşan 26 ülke, 1 Ocak 1942’de Birleşmiş Milletler Bildirisi’ni imzalamıştır.
- Bu bildiride, 26 ülkenin Atlantik Bildirisi’ndeki ilkeleri kabul ettiği belirtilmiştir.
- Bu şekilde, savaş sonrası kurulacak olan Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nın temeli atılmıştır.
- 1945 yılında Yalta Konferansı’nda Beş Büyükler’e (ABD, SSCB, İngiltere, Fransa ve Çin), Birleşmiş Milletler kararlarını veto etme yetkisi verilmiştir.
- 1 Mart 1945’e kadar Mihver Grubu ülkelerinin de Birleşmiş Milletler üyeliği kabul edilmiştir.
- Birleşmiş Milletler, resmi olarak San Francisco Konferansı ile kurulmuştur (25 Nisan 1945).
5. 2. II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE
5. 2. 1. Savaş Döneminde Türkiye’nin Dış Politikası
- Türkiye, uyguladığı dış politika sayesinde II. Dünya Savaşı’na katılmamayı başarmıştır.
- Türkiye, tarafsızlığını ilan etmiştir.
- İlk olarak 1941 yılında Ankara’da Almanya ile bir dostluk ve saldırmazlık antlaşması imzalanmıştır.
- Kasım 1942’de savaşın seyri değişmeye başlamıştır.
- Stalingrad’da Alman ilerlemesi durdurulmuştur.
- Avrupa ve Balkanlar’da Alman tehdidi yerine komünizm ve Rus yayılmacılığı endişesi artmıştır.
- Müttefik devletler, 1943 Kazablanka Konferansı’nda Türkiye’nin savaşa katılmasını sağlama kararı almışlardır.
- İngiliz Başbakanı Churchill, 30 Ocak 1943’te gizlice Adana’ya gelmiş ve İnönü’den savaşa katılmalarını istemiştir. Ancak Türkiye, tarafsızlığını korumuştur.
- Aynı yıl Kahire’de İnönü, Churchill ve Roosevelt bir araya gelmiştir, ancak Türkiye yine tarafsızlığını sürdürmüştür.
- Şubat 1945’te toplanan Yalta Konferansı’nda savaştan sonra kurulacak dünya sisteminin nitelikleri belirlenmiştir.
- Bu sistemi yönetecek uluslararası bir örgütün kurulması kararı alınmıştır (Birleşmiş Milletler).
- 1 Mart 1945’e kadar Almanya ve müttefiklerine savaş ilan edecek ülkelerin kurucu üyeliğe alınacağı açıklanmıştır.
- Türkiye, bu gelişmelerin ardından 23 Şubat 1945’te Almanya’ya savaş ilan etmiştir.
5. 2. 2. II. Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye’deki Ekonomik, Toplumsal ve Politik Gelişmeler
- Türkiye, II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamış olsa da, savaşın getirdiği ekonomik zorlukları yaşamıştır.
- Savaşın başlamasıyla birlikte Türkiye kısmi seferberlik ilan etmiştir.
- Ekonomiyi savaşın olumsuz etkilerinden korumak amacıyla Millî Korunma Kanunu (18 Ocak 1940) çıkarılmıştır.
- Bu kanunla birlikte savaş ekonomisi uygulanmış, devletin ekonomiye müdahalesi artmıştır.
- Piyasada ürün ve mal eksikliği yaşanmış ve karaborsa oluşmuştur.
- Ancak kanundan beklenen sonuçlar elde edilememiş, yüksek enflasyon başlamıştır.
- Üretimin azalması, askerlerin ve halkın temel ihtiyaçlarının karşılanamaması, yeni tedbirler alınmasını gerektirmiştir.
- 1942’de günlük ekmek karnelerle sınırlı hale getirilmiştir.
- Varlık Vergisi (11 Kasım 1942) adı altında servet üzerinden ağır vergilendirme uygulanmıştır.
- Toprak Mahsulleri Vergisi (26 Nisan 1944) çiftçileri vergilendirmek ve temel besin maddelerinin teminini sağlamak amacıyla getirilmiştir.
- II. Dünya Savaşı sürecinde Türkiye’de tek parti yönetimi devam etmiştir.
- 1939 seçimlerinde Atatürk döneminde siyaset dışı kalmış kişiler milletvekili olmuştur.
- Savaşın başlaması demokratik açılımları durdurmuştur.
- Savaşın sona ermesiyle birlikte faşist ve ırkçı politikalar etkisini kaybetmiştir.
- Türkiye, Sovyet tehdidi altında Batı’ya yaklaşmıştır.
- Demokrat Parti’nin kurulmasıyla Türkiye’de çok partili demokrasiye geçiş başlamıştır (7 Ocak 1946).
5. 3. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
- 1943 yılından itibaren savaşın seyri Müttefik Devletler lehine dönmeye başladı.
- Savaşı sona erdirmek amacıyla Müttefik Devletler arasında bir dizi konferans düzenlendi.
- Stalin (Sovyetler Birliği), Churchill (İngiltere) ve Roosevelt (ABD) 4-11 Şubat 1945 tarihlerinde Kırım’da Yalta Konferansı’nda buluştular ve kendi aralarında egemenlik alanlarını belirlediler.
- Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nın kurulması kararı alındı, ve Nisan 1945’te San Francisco Konferansı’yla BM resmen kuruldu.
- ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve Sovyetler Birliği, BM’nin Güvenlik Konseyi’nde veto hakkına sahip olan ülkeler olarak öne çıktılar.
- Stalin, Boğazlar’ın statüsünün Sovyet Rusya lehine değiştirilmesini talep etti, ancak İngiltere Başbakanı Churchill, Avrupa’da güç dengesinde Sovyetler Birliği’nin ağırlık kazanmasını istemiyordu.
- Müttefik devletler, Potsdam Konferansı’nda (17 Temmuz-2 Ağustos 1945) Almanya’ya dayatılacak şartları ve kendi nüfuz bölgelerini belirlediler.
- Sovyet Rusya, Boğazlar üzerindeki taleplerini tekrar gündeme getirdi, ancak İngiltere ve Amerika Sovyetlerin bu konuda etkin olmasını istemiyordu.
- II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte Almanya’ya karşı kurulan büyük ittifak sona erdi ve savaş öncesi rekabet ve mücadele daha da keskin bir şekilde başladı.
- Avrupa’da hâkimiyet kuran Sovyetler Birliği ile ABD liderliğindeki dünya devletleri ideolojik temellere dayalı olarak iki gruba ayrıldılar: “Batı Bloku” ve “Doğu Bloku.”
- Sıcak savaş dönemi sona erdi ve yerini soğuk savaş dönemine bıraktı.
- Soğuk savaş, NATO ve Varşova Paktı arasında 1991 yılına kadar devam etti.
- Bu dönemde birçok ülke bağımsızlığını kazandı, bunlar arasında Mısır, Hindistan, Pakistan, Tunus, Fas, Cezayir ve Libya yer alıyordu.
- II. Dünya Savaşı’nın galibi olarak ABD, İngiltere ve SSCB öne çıktı.
- ABD ve İngiltere, Atlantik Bildirisi hükümlerine uymadılar.
- Sovyetler Birliği Orta Avrupa ve Balkanlar’da komünist yönetimler kurarak komünizmi hızla yaymaya başladı.
- Bu dönemde Nazizm ve Faşizm sona erdi.
- Atom bombası ile dünya nükleer çağa adım attı.
- II. Dünya Savaşı’nın ardından SSCB’nin komünizmi yayılmasına karşı ABD, “Truman Doktrini” (1947) adıyla bir plan uygulamaya başladı. Bu plan kapsamında Sovyet tehdidi altındaki ülkelere ekonomik ve askeri yardım sağlanacaktı.
- ABD Dışişleri Bakanı Marshall’ın yardım planı olarak bilinen Marshall Planı uygulamaya konuldu ve Türkiye gibi birçok ülkeye ekonomik destek sağlandı.
- II. Dünya Savaşı sırasında elli milyondan fazla insan hayatını kaybetti, şehirler yıkıldı, milyonlarca insan göç etmek zorunda kaldı.
- Mülteci sorunu ortaya çıktı.
- Tarım ve sanayi üretiminde büyük düşüşler yaşandı ve yüksek enflasyon ortaya çıktı.
- Bazı ülkelerde ekmek karneye bağlandı.
- Uluslararası savaş hukuku askıya alındı ve insan hakları ihlalleri yaşandı.
- Yahudiler başta olmak üzere Romanlar gibi topluluklar toplama kamplarına gönderilip insanlık dışı koşullarda yaşamaya ya da yargısız infazlara maruz kaldılar.
- Çalışma ve toplama kamplarında yüz binlerce insan yaşamını yitirdi.
- Nürnberg Mahkemesi, insanlığa karşı işlenen suçları incelemek üzere kuruldu.
- Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 9 Aralık 1948’de “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşme”yi kabul etti.
- Birleşmiş Milletler, 10 Aralık 1948’de İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni kabul etti.
5. 3. 1. II. Dünya Savaşı’ndan Sonra Orta Doğu
- Roma İmparatorluğu döneminde sürülen Yahudiler uzun yıllar boyunca Kudüs topraklarına dönmeye çalıştılar.
- Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid, ekonomik yardım tekliflerine rağmen Yahudilere Kudüs’e yerleşme izni vermedi.
- I. Dünya Savaşı’nın sonunda Kudüs, Osmanlı Devleti’nin elinden çıktı ve İngiltere’nin mandası altına girdi.
- Filistin’de yaşayan Araplar ve yerleşmeye çalışan Yahudiler arasında çatışmalar başladı.
- İngiltere, Yahudi göçlerini sınırladı ancak önlemler yetersiz kaldı.
- “Haganah” ve “İrgun” gibi örgütler, Filistin’e kaçak göçleri organize etti.
- Arap-Yahudi çatışmaları devam etti.
- II. Dünya Savaşı sonrasında İngiltere, Araplar ve Yahudiler arasındaki anlaşmazlığı Birleşmiş Milletler’e taşıdı.
- BM Filistin Komisyonu kuruldu ve bağımsızlık önerildi.
- 27 Kasım 1947’de çoğunluk kararı kabul edildi ve Filistin taksimine karar verildi.
- Amerika, Sovyet Rusya ve Fransa taksimi desteklerken İngiltere çekimser kaldı, Türkiye ise aleyhinde oy verdi.
- Filistin’in taksim kararı Arap dünyasında büyük tepkiyle karşılandı.
- Arap ülkeleri, İsrail’in kuruluşunu önlemek için savaşa girmeye karar verdiler.
- İngiltere, BM kararının ardından 15 Mayıs 1948’e kadar bütün kuvvetlerini Filistin’den çekme kararı aldı.
- İsrail Devleti, Tel Aviv’de bulunan Yahudi Millî Konseyi tarafından 14 Mayıs 1948’de ilan edildi.
- Amerika, İsrail’i tanıyan ilk ülkelerden biriydi ve Sovyet Rusya da üç gün sonra tanıdı.
- İsrail’in kuruluşu sonrasında Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak, 15 Mayıs’ta İsrail’e savaş ilan etti ve Birinci Arap-İsrail Savaşı (1948-1949) başladı.
- BM’nin arabuluculuğu ile bir ateşkes anlaşması imzalandı.
- İsrail, Filistin topraklarının büyük bir kısmını ele geçirdi ve Kudüs’ün yarısı İsrail’in kontrolüne geçti.
- 1967 Savaşı’nda İsrail, Kudüs’ün geri kalan kısmını da ele geçirdi.
- Bu savaş sonucunda bir milyon Filistinli yerinden edildi ve mülteci sorunu ortaya çıktı.
- Mısır’da Kral Faruk’un yerine Yarbay Cemal Abdülnasır yönetimi devraldı.
- Arap-İsrail savaşındaki yenilgi, Arap dünyasında milliyetçilik duygularını artırdı ve İsrail’e karşı düşmanlık büyüdü.