RNA’nın Yapısı ve Protein Sentezi
RNA’nın Yapısı ve İşlevi:
RNA, DNA’dan farklı olarak riboz şekeri içeren nükleotitlerden oluşur. Ayrıca, timin yerine urasil (U) organik bazını içerir. RNA, tek sıralı bir nükleotit zincirinden oluşur ve kendisini eşleme yeteneğine sahip değildir. Ayrıca, RNA’nın tek sıra olmasından dolayı G=C ve A=U olma zorunluluğu yoktur.
RNA’nın temel işlevi, DNA’dan aldığı genetik bilgiye göre protein sentezini gerçekleştirmektir. Bu molekül, ribozomlarda, sitoplazmada, çekirdekte, mitokondri ve kloroplastlarda bulunabilir.
RNA Çeşitleri:
- mRNA (Mesajcı RNA):
- Görevi, DNA’dan alınan genetik bilgiyi ribozoma taşımak ve protein sentezine başlamaktır.
- DNA’daki anlamlı zincirin kalıbı olarak kullanılır.
- tRNA (Taşıyıcı RNA):
- Ribozoma bağlı olan mRNA’dan bilgi alarak ilgili amino asidi ribozoma taşır.
- Antikodon bölgesi, mRNA’daki kodonlarla eşleşerek iletişim kurar.
- rRNA (Ribozomal RNA):
- Ribozomun yapı taşlarını oluşturan RNA türüdür.
- Ribozomun yapısında önemli bir rol oynar ve protein sentezinde görev alır.
RNA, genetik bilgiyi taşımak ve protein sentezi süreçlerine katılmak gibi önemli görevleri yerine getirir.
RNA Çeşitleri ve Görevleri:
RNA, üç ana türde bulunur: mRNA, tRNA ve rRNA.
mRNA (Mesajcı RNA):
mRNA’nın görevi, DNA’dan genetik bilgiyi alarak bu bilgiyi ribozoma taşımaktır. Ribozom, bu bilgiyi kullanarak protein sentezine başlar. mRNA, DNA’nın anlamlı şeridindeki genetik bilgiye göre sentezlenir. Sentezlenme süreci şu adımlara göre gerçekleşir:
- DNA’nın ilgili bölgesindeki zayıf hidrojen bağları kopar ve çift sarmal açılır. Bu sırada bir şerit, anlamlı zincir olarak kullanılacak olan mRNA’nın kalıp olarak kullanılmasına izin verir.
- Anlamlı zincirdeki nükleotidin karşısına uygun RNA nükleotitleri gelir. Örneğin, DNA’daki anlamlı zincirde bulunan TAC kodu karşısına AUG nükleotitleri gelir.
- Bu süreç, mRNA molekülü tamamlanana kadar devam eder. İşlem tamamlandığında mRNA molekülü üretilmiş olur ve bu molekül, aldığı bilgiyi ilgili organellere taşıyarak protein sentezine başlar.
mRNA’nın DNA’dan sentezlenmesine “transkripsiyon” denir. mRNA’daki her üçlü baz dizilişine “kodon” denir ve her kodon bir amino asidi şifreler.
tRNA (Transfer RNA):
tRNA’nın görevi, ribozoma tutunmuş mRNA’dan bilgi alarak ilgili amino asidi ribozoma taşımaktır. tRNA, artı (+) simgesine benzer bir yapıya sahiptir. DNA’da tek zincir halinde üretilir, ancak çekirdekten çıktıktan sonra hidrojen bağları kurarak bazı kısımları katlanır. mRNA’daki kodonların bağlandığı bölgeye “antikodon” denir ve bu kısım sayesinde mRNA ile iletişim kurar.
örnek bir poliribozom
Gen ve Çevre Etkileşimi: Modifikasyon Örnekleri
Canlılar, genetik yapılarıyla birlikte çevreleri arasında karmaşık bir etkileşim içindedirler. Çevre faktörleri, genlerin işleyişini etkileyebilir ve bu etkileşim fenotipte değişikliklere neden olabilir. Tek yumurta ikizlerinde yapılan gözlemler, genlerin yanı sıra çevrenin de bireyin özelliklerini şekillendirmede önemli bir rol oynadığını göstermektedir.
Modifikasyon ve Genetik İşleyiş:
Modifikasyonlar, genetik yapının değişmeden bireyin özelliklerinde meydana gelen değişiklikleri ifade eder. Bu değişiklikler, genetik materyalin kendisinde değil, genlerin işleyişinde gerçekleşir. Işık, sıcaklık, besin gibi çeşitli çevresel faktörler, genetik işleyişi etkileyerek fenotipte değişikliklere neden olabilir. Ancak, modifikasyonlar sadece birey üzerinde görülür ve nesilden nesile aktarılmaz.
Modifikasyon Örnekleri:
- Sirke Sinekleri: Kıvrık kanat genotipine sahip döllenmiş yumurtalardan gelişen bireyler, 16°C’de yetiştirildiklerinde düz kanatlı, 25°C’de yetiştirildiklerinde ise kıvrık kanatlı olurlar.
- Himalaya Tavşanları: Bu tür tavşanlarda, vücudun belirli bölgelerinde siyah renkli kürk bulunur. Eğer beyaz kürk taşıyan sırt kısmındaki tüyler tıraş edilip, buz yastığı konulursa, çıkan tüyler siyah renkte olur.
Bu örnekler, çevresel faktörlerin genetik işleyiş üzerindeki etkilerini göstermektedir ve canlıların çevreleriyle etkileşim içinde olduklarına işaret etmektedir.