Osmanlı Devleti’nde Darbeler

Sultan Abdülaziz’in Darbe ile Tahttan İndirilmesi 1876

1876’da Sultan Abdülaziz tahttan indirildiğinde, Abdülaziz’in 1861’de tahta çıktığı dönemde, ülkenin 1854’te başlayan dış borçlanmanın getirdiği ekonomik sorunlarla mücadele etmesi bekleniyordu. Sultan Abdülaziz, güçlü bir donanma kurarak ülkenin savunmasını güçlendirdi. Kendi gözleriyle Avrupa’daki gelişmeleri görmek amacıyla bir Avrupa seyahati gerçekleştirdi. Hükümdarlığı döneminde Osmanlı Devleti’ne ilk kez yeraltı treni (metro) ve tramvay tanıtıldı. Eğitim alanında Galatasaray Lisesi olarak bilinen Mekteb-i Sultani açıldı (1868). Sultan Abdülaziz, icraatlarında Ali ve Fuat Paşalar gibi önemli yardımcılarının desteğini aldı.

Ancak, tüm bu olumlu gelişmelere rağmen ülkenin dış borçları ödenemez bir hale gelmişti. Fuat ve Ali Paşalar’ın ölümüyle, Sultan Abdülaziz en büyük destekçilerini kaybetti. 1871’den sonra devlet adamları arasında Sultan Abdülaziz’e karşı hoşnutsuzluk arttı. Sadrazam Mütercim Rüştü Paşa, Serasker Hüseyin Avni Paşa, Adalet Nâzırı Mithat Paşa ve Şeyhülislam Hayrullah Efendi olmak üzere dört önemli isim, Sultan Abdülaziz’e karşı bir ittifak oluşturdu.

Hüseyin Avni Paşa, Sultan Abdülaziz’e sadık olan komutanları İstanbul’dan uzaklaştırdı. Padişahın tahttan indirilmesi planı, diğer komutanlar ve hükümet üyeleri tarafından da kabul edildi. Ordunun kontrolü nedeniyle 30 Mayıs 1876’da Dolmabahçe Sarayı, karadan ve denizden kuşatıldı. Abdülaziz tahttan indirildi ve yerine V. Murat tahta çıkarıldı. Ancak, 4 Haziran 1876 Pazar sabahı, Sultan Abdülaziz’in odasında bilekleri kesilmiş olarak bulundu.

Sultan Abdülaziz’in ani ölümü, halk arasında büyük bir üzüntüye neden oldu. Beş yıl sonra, Maliye Nazırı Mahmut Celalettin Paşa, II. Abdülhamit’e bir mektup göndererek Abdülaziz’in öldürüldüğünü iddia etti. Bunun üzerine II. Abdülhamit, olayın araştırılması için emir verdi. Yapılan soruşturma sonucunda, Sultan Abdülaziz’in intihar etmediği, kasıtlı olarak öldürüldüğü ortaya çıktı. Suçlu bulunanlar arasından bazıları idam edildi, bazıları ise sürgüne gönderildi.

II. Meşrutiyet’in ilanından kısa bir süre sonra, 23 Temmuz 1908’de Bulgaristan’ın bağımsızlığını ilan etmesi, Avusturya-Macaristan’ın Bosna-Hersek’i topraklarına katması ve Girit Meclisi’nin Osmanlı’dan ayrılarak Yunanistan’a bağlanma kararı alması gibi olaylar, devletin içindeki düzensizlikleri artırdı. İttihat ve Terakki Cemiyeti, güç elinde tutmaya çalışarak devlet kadrolarında temizlik yapmaya başladı. II. Abdülhamit döneminde önemli pozisyonlarda bulunan birçok kişi görevden alındı ve yerlerine İttihatçılar getirildi. II. Meşrutiyet’in ilanıyla İstanbul’a dönen Hasan Fehmi, “Serbestî” gazetesinde İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni eleştiren yazılar yazmaya başladı.

Hasan Fehmi’nin 6 Nisan 1909’da Galata Köprüsü üzerinde öldürülmesi, İttihatçılarla ilişkilendirildi ve bu olay, ayaklanmanın başlamasına yol açtı. İttihat ve Terakki muhalifi olan İkdam Gazetesi Başyazarı Ali Kemal Bey, Hasan Fehmi cinayeti hakkında yaptığı konuşma ile öğrencileri harekete geçirdi. Öğrenciler Bâbıâli’ye yürüdü, ancak güvenlik güçleri müdahale etti. Üniversite öğrencileri, subaylar ve dervişler, Hasan Fehmi Bey’in cenazesini kaldırmak için geldi. Cenaze töreni ittihatçı muhaliflerinin protestosuna dönüştü. İttihatçılara karşı duyulan öfke, 31 Mart Vakası’nın temelini oluşturdu.

31 Mart Vakası, temelde siyasi ve askeri bir isyan olarak nitelendirilir. Selanik’ten getirilen avcı taburu erleri ve subayları, II. Meşrutiyet’in güvencesi altında görev yapmaları gerektiğini savunarak isyan etti. İsyan eden askerler Sultanahmet Meydanı’nda toplandı. Talepleri arasında şeriat hükümlerinin yürütülmesi, dokunulmazlık senetleri alınması ve bazı üst düzey görevlilerin görevden alınması yer alıyordu.

İsyana, medreseli öğrenciler, politikacılar, milletvekilleri, farklı gruplar ve cemiyetler katıldı. İstanbul’daki ayaklanma, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne Selanik’ten “Meşrutiyet mahvoldu.” haberini iletti. Bunun üzerine Hareket birlikleri İstanbul’a girerek durumu kontrol altına almaya başladı. Meclis, 27 Nisan 1909’da II. Abdülhamit’in tahttan indirilmesi ve Veliaht Mehmet Reşat’ın padişah olması kararını aldı. Bu olay, II. Meşrutiyet döneminin önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edilir.