20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya

1.1. Mustafa Kemal’in Hayatı:

• Mustafa Kemal, 1881 yılında Selanik, Osmanlı İmparatorluğu’nda doğdu.
• Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır.
• Anne tarafından dedesi Feyzullah Ağa, Karaman’dan Rumeli’ye gelen Konyar yörüklerindendir.
• Baba tarafından dedesi Hafız Ahmet Efendi ise, 15. yüzyıllarda Anadolu’dan Makedonya’ya yerleştirilmiş Kocacık yörüklerindendir.
• Mustafa Kemal’in ailesi, Milis subaylığı, Vakıflar İdaresi’nde kâtiplik ve kereste ticareti ile uğraşan Ali Rıza Efendi tarafından idare edilmekteydi. Ali Rıza Efendi, 1871 yılında Zübeyde Hanım ile evlendi.
• Bu evlilikten Fatma, Ömer, Naciye, Ahmet ve Makbule adlarını verdikleri çocukları dünyaya geldi. Ancak Makbule dışındaki çocuklar küçük yaşlarda vefat ettiler.
• Mustafa Kemal doğduğu ve 1896 yılına kadar yaşadığı Selanik, farklı etnik grupları ve dinleri barındıran karma bir şehirdi.
• Selanik’in ticaret kenti olması, Avrupa’da yaşanan gelişmelerin takip edilmesini kolaylaştırıyordu.
• Ancak bu özelliği, siyasi açıdan sorunlara neden oluyordu. Milliyetçilik isyanlarının yaşandığı yıllarda 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı çıktı.
• Savaş sonrası Berlin Antlaşması ile Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlığını kazandı.
• Berlin Antlaşması aynı zamanda Makedonya’da ıslahat yapılmasını öngörüyordu.
• Ancak zamanla bu ıslahatların yetersiz olduğunu düşünen Avrupalı devletler, Osmanlı Devleti’ne baskı yaparken, isyan hareketlerini de desteklemeye başladılar.
• Mustafa Kemal, Selanik’te farklı kültürleri tanıdı, Osmanlı Devleti’nin sorunlarının tartışıldığı ve yeni fikirlerin oluştuğu bir ortamda büyüdü.

Mahalle Mektebi – Şemsi Efendi İlkokulu:

• Küçük Mustafa, öğrenim çağına geldiğinde Hafız Mehmet Efendi’nin mahalle mektebinde eğitim almaya başladı, daha sonra babasının isteği üzerine Şemsi Efendi Mektebi’ne geçti.
• Mustafa Kemal, Şemsi Efendi Okulu’nda eğitim gördüğü sırada babası Ali Rıza Bey vefat etti.
• Aile ekonomik zorluklar yaşamaya başladı ve Zübeyde Hanım, Langaza’da yaşayan ağabeyi Hüseyin Ağa’nın yanına taşındı.
• Ancak Zübeyde Hanım, oğlunun eğitimine ara vermemesini istiyordu.

Selanik Askeri Rüştiyesi:

• Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal’i eğitimi için Selanik’e teyzesinin yanına gönderdi.
• Mustafa Kemal, Selanik Mülkiye Rüştiyesi’ne kaydoldu, ancak kısa bir süre sonra bu okuldan ayrıldı.
• Onun isteği, askeri bir okula gitmekti ve 1893 yılında Askeri Rüştiye’ye girdi.
• Bu okuldaki Matematik öğretmeni ona “Kemal” ismini ekledi.

Manastır Askeri İdadi:

• Mustafa Kemal, Askeri Rüştiyeyi 1895 yılında tamamladıktan sonra Manastır’daki Askeri İdadi’ye kaydoldu.
• Manastır, Osmanlı İmparatorluğu’nun batıya açılan önemli şehirlerinden biriydi ve çok kültürlü bir yapıya sahipti.
• Manastır aynı zamanda 3. Ordu’nun merkezi olması nedeniyle Osmanlı subayları arasında önemli bir yere sahipti.
• Mustafa Kemal, 1898 yılında Manastır Askeri İdadi’sini başarıyla tamamladı.

Mustafa Kemal’in Fikir Hayatını Etkileyen Yabancı Düşünürler:

• Voltaire
• Rousseau

Mustafa Kemal’in Fikir Hayatını Etkileyen Yerli Düşünürler:

• Namık Kemal
• Ziya Gökalp
• Tevfik Fikret
• Celal Nuri

İstanbul Günleri – Harp Okulu:

• İstanbul, Osmanlı Devleti’nin başkenti ve batıya açılan penceresiydi.
• Bu çok kültürlü şehir, aynı zamanda muhaliflerin merkezi konumundaydı.
• 1889 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni kuran askeri tıp öğrencileri, Osmanlı Devleti’ni daha iyi bir duruma getirmek amacıyla çeşitli okullarda bu cemiyeti kurmuşlardır.
• Mustafa Kemal, 1899 yılında bu muhalif atmosfer içinde İstanbul’a gelerek Harp Okulu’nun hazırlık sınıfına kaydoldu.
• Bu dönemde Namık Kemal’in şiirlerini, hürriyetçi fikirleri içeren eserleri yasak olsa da gizlice okuyarak özgürlükçü düşünceler edindi.

Harp Akademisi – İstanbul:

• Mustafa Kemal, 1902 yılında teğmen rütbesiyle Harp Akademisi’nde eğitim almaya başladı.
• Akademi’de Fransızca dersleri aldı.
• Yurtdışından getirttiği Jön-Türk gazeteleri ve Fransızca gazeteleri arkadaşlarına okuttu.
• Kendi el yazısıyla bir gazete hazırladı ve bu nedenle uyarı aldı.
• 11 Ocak 1905 tarihinde Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle Harp Akademisi’ni başarıyla tamamladı.

Belli Başlı Faaliyetleri:

• Mezuniyet sonrası Mustafa Kemal, Makedonya’da görev beklerken Meşrutiyetçi fikirleri nedeniyle Şam’a gönderildi.
• Şam’da 5. Ordu’ya atanarak görev yaptı ve burada Vatan ve Hürriyet adında bir dernek kurdu.
• Ancak Şam, Mustafa Kemal’in istediği siyasi atmosfere sahip değildi ve bölgede sürekli isyanlar vardı.
• Bu nedenle Mustafa Kemal, Osmanlıcılık fikrinin geçerliliğini yitirdiğini anladı ve Makedonya’ya geçerek Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin bir şubesini açtı.
• Daha sonra Şam’a dönerek stajını tamamladı ve Kolağası rütbesiyle Makedonya’ya tayin edildi.
• Siyasi faaliyetlerini İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde sürdürdü, ancak daha sonra bu cemiyetle fikir ayrılığı yaşadı.
• Mustafa Kemal’e göre, ordu siyasetten ayrılmalı ve Osmanlı Devleti’nin yeniden düzenlenmesi gerekiyordu.
• Bu nedenle Trablusgarp’a gönderildi, ancak görevini başarıyla tamamlayarak Selanik’e döndü.
• 1909’da 3. Ordu’nun Selanik Tümeni Kurmay Başkanlığı’na atandı.
• 1910 yılında Fransa’da düzenlenen Picardie Manevraları’na katılacak heyete seçildi.
• Mustafa Kemal, 1913’te Sofya ataşemiliterliğine atanmasına rağmen fikir ayrılıkları nedeniyle Selanik’ten uzaklaştırıldı.
• Trablusgarp’taki görevini başarıyla tamamlayarak Selanik’e döndü ve 1907’de 3. Ordu’nun Selanik Tümeni Kurmay Başkanlığı’na atandı.
• 19 Nisan 1909’da Hareket Ordusu İstanbul’a girdiğinde Kurmay Başkanı olarak görev aldı.
• Sofya’dayken Bulgaristan’da Türklerin moralini yükseltmek ve bağlılıklarını artırmak amacıyla geziler yaptı.
• Mustafa Kemal, İttihat ve Terakki ile yaşadığı fikir ayrılığı nedeniyle 1913’te Sofya ataşemiliterliğine atanmasına rağmen Trablusgarp’ta düzeni sağlama bahanesiyle uzaklaştırıldı.
• Trablusgarp’taki görevini başarıyla tamamlayarak Selanik’e döndü ve 1907’de 3. Ordu’nun Selanik Tümeni Kurmay Başkanlığı’na atandı.
• 1910 yılında Fransa’da düzenlenen Picardie Manevraları’na katılacak heyete seçildi.

SİYASİ DURUM:

Osmanlı Devleti, 19. yüzyıldan itibaren Fransız İhtilali ve Sanayi İnkılabı’nın etkisiyle yaşanan gelişmelerle birlikte zorlu bir dönemden geçti. Bu süreçte şu önemli etmenler rol oynadı:

• Avrupalı devletler arasındaki sömürgecilik rekabeti: Avrupa devletleri, Osmanlı topraklarına olan ilgilerini artırdılar ve bu toprakları işgal etmeye başladılar. Bu, Osmanlı Devleti’nin toprak kayıplarını artırdı.
• Azınlıkların isyanları: Osmanlı topraklarında yaşayan azınlıkların bazıları, bağımsızlık veya özerklik talepleriyle isyanlar başlattılar, bu da Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü tehdit etti.

II. Meşrutiyet’in İlanı:

• İttihat ve Terakki Cemiyeti: İttihat ve Terakki Cemiyeti, Mason ve İtalyan Carbonari teşkilatlarını örnek alarak kurulan bir örgüttür. Bu cemiyet, Yeni Osmanlılar çizgisinde çalışarak örgütlendi ve daha sonra Mekteb-i Harbiye öğrencileri arasında yayıldı.
• Meşrutiyet ilanı: İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin siyasal amacı, Meşrutiyet’i ilan ederek Mebusan Meclisinin açılmasını sağlamaktı. Bu cemiyet, II. Abdülhamid’e karşıydı ve Fransız İhtilali’nin düşüncelerini örnek aldı.
• II. Meşrutiyet’in ilanı (23 Temmuz 1908): İngiltere ve Rusya’nın Makedonya ve Boğazlar konusunda yaptıkları görüşmeler İttihat ve Terakki Cemiyeti üyelerini tedirgin etti. Devletin dağılmasını önlemek amacıyla Meşrutiyet ilan edildi.

II. Meşrutiyet Dönemi:

• II. Meşrutiyet Dönemi’nde İttihat ve Terakki Cemiyeti dışında birçok cemiyet kuruldu. Bu dönemde Osmanlı Ahrar Fırkası, İttihad-ı Muhammedi Fırkası, Fedakaran-ı Millet, Heyeti-i Müttefika-i Osmaniye Fırkası gibi farklı cemiyetler oluştu, böylece çok partili hayata geçildi.
• Balkan Savaşları ve toprak kayıpları: Balkan Devletleri’nin bağımsızlık ve toprak talepleri, Osmanlı Devleti’ni ciddi toprak kayıpları yaşamak zorunda bıraktı.
• I. Balkan Savaşı ve II. Balkan Savaşı: Balkan Savaşları, Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü daha da zayıflattı. I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı, topraklarını kaybetti. II. Balkan Savaşı’nda ise Balkan Devletleri arasındaki toprak paylaşımı Osmanlı’nın lehine sonuçlandı.

SONUÇ:

Sonuç olarak, Osmanlı Devleti bu dönemde zorlu siyasi, toprak kaybı ve içsel sorunlarla mücadele etti. Farklı düşünce akımları ve cemiyetlerin etkisi altında, II. Meşrutiyet dönemi bir dönüm noktası oldu. Ancak bu dönemde yaşanan toprak kayıpları, Osmanlı Devleti’nin çöküşünü hızlandırdı. Bu süreçte çeşitli fikirler ortaya atıldı, ancak sonunda Türk milliyetçiliği ve bağımsızlık mücadelesi öne çıktı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu bu ideallere dayandı.

1. 2. 2. Sosyal Durum:

Osmanlı Devleti, savaşlarda aldığı ağır yenilgilerin ve toprak kayıplarının etkisiyle büyük bir sosyal dönüşüm yaşadı. Özellikle Balkan Savaşları sonrasında kaybedilen topraklarda yaşayan Türkler, yoğun baskılara maruz kaldılar ve bu nedenle Anadolu’ya göç etmek zorunda kaldılar. Bu büyük göç dalgaları, sosyal yapıda önemli değişikliklere neden oldu.

Ayrıca, doğu Anadolu’daki işgale uğrayan bölgelerden gelen halk, daha güvenli olduğunu düşündükleri başka şehirlere göç etmeye başladı. Bu süreç, sosyal hayatta karmaşaya neden oldu.

Savaşların yarattığı olumsuz etkilerden biri de eşkıyalık faaliyetlerinin artmasıydı. Bu nedenle ülkedeki asayiş zayıfladı ve temel gıda maddelerinin fiyatları arttı. Bu artışlar, halkın alım gücünü düşürdü ve ekonomik sıkıntılar yaşanmaya başlandı. Özellikle tarım ürünlerinin ithal edilmesi, ekonomik dengesizliklere yol açtı.

1. 2. 3. Ekonomik Durum:

Osmanlı Devleti ekonomisi, 19. yüzyılda hızla gelişen Avrupa sanayi devrimine ayak uyduramadı. Avrupa’daki sanayi üretimi, Osmanlı’yı açık bir pazar haline getirdi ve yerel sektörler çöküş yaşadı.

Dış ticaret yapısı değişti ve Osmanlı Devleti, tarımsal ürünler ve madensel ham maddeleri ihraç eden, tüketim malları ithal eden bir ekonomik model haline geldi. Bu, dış ticaret açığının büyümesine neden oldu ve Osmanlı, borç alarak bu açığı karşılamaya başladı. 1854’ten sonra dış borçlanma yaygınlaştı ve Osmanlı, borçlarını geri ödeyemedi.

Savaşlar, toprak kayıpları ve savaş sırasında tarımda çalışan nüfusun cephelerde olması, tarıma dayalı ekonomiyi olumsuz etkiledi. Devletin mali sıkıntıları arttı ve borçlanma ihtiyacı doğdu. Bu borçlar devlet harcamalarında kullanılmayarak, genel giderler için harcandı. Borçların geri ödenememesi sonucunda Osmanlı, iflas etti.

1871’de kurulan Düyûn-ı Umûmiye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi), alacaklı devletlerin denetimi altına giren Osmanlı maliyesini daha da olumsuz etkiledi.

Sonuç olarak, Osmanlı Devleti ekonomik bağımsızlığını kaybetti ve ekonomik sıkıntılar, sosyal hayatı ciddi şekilde etkiledi. Bu dönemdeki ekonomik sorunlar, Osmanlı Devleti’nin çöküşünü hızlandırdı.

Nedenleri:

1. Avrupalı Devletlerin Sömürgecilik Faaliyetleri: Avrupalı devletler, sömürgecilik yoluyla yeni topraklar edinmeye çalışırken hammadde ve pazar rekabeti arttı. Bu rekabet, uluslararası gerilimi artırarak savaşa yol açtı.
2. Almanya ve İtalya’nın Sömürgecilik Faaliyetlerine Başlaması: Almanya ve İtalya, diğer büyük güçlerle rekabet edebilmek için sömürgecilik faaliyetlerine girişti. Bu, Avrupa’da gerilimi artıran bir faktördü.
3. İngiltere ve Fransa’nın Silahlanmaya Başlaması: İngiltere ve Fransa, Almanya’nın yükselen gücünden endişe duyarak silahlanmaya başladılar. Bu, silahlanma yarışının savaşı tetiklediği bir durumdu.
4. Rusya’nın İdeallerini Gerçekleştirme İsteği: Rusya, Pan-Slavizm idealiyle Slav milletlerini birleştirme hedefi taşıyordu. Bu, Balkanlar’da Slav ve Alman nüfusu arasındaki gerilimi artırdı.
5. Balkanlar’da Slav-Germen Çekişmesi: Balkanlar’da, Slav ve Alman etnik grupları arasında süregelen bir çatışma vardı. Bu çatışma, savaşın patlak verme riskini artırdı.
6. Fransız İhtilali’nin Yarattığı Milliyetçilik Akımı: Fransız İhtilali’nin etkisiyle milliyetçilik akımı yayıldı. Birçok millet bağımsızlık ve kendi ulusal kimliğini kazanma arzusuyla doluydu.
7. Fransa’nın Alsace-Lorraine’i Geri Almak İsteği: Fransa, Alsace-Lorraine bölgesini Almanya’dan geri almak istiyordu. Bu nedenle Fransa-Almanya ilişkileri gerilmişti.
8. Avusturya-Macaristan Prensinin Saraybosna’da Öldürülmesi (28 Haziran 1914): Avusturya-Macaristan Veliaht Prensi Franz Ferdinand ve eşi Sophie’nin Saraybosna’da suikaste uğramaları, I. Dünya Savaşı’nın fitilini ateşleyen olaydı. Suikast, Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip tarafından gerçekleştirilmişti.

Dünya Savaşı Öncesi Oluşan Bloklar:

• İttifak (Bağlaşma) Bloğu: Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
• İtilaf (Anlaşma) Bloğu: İngiltere, Fransa, Rusya

(Not 1: İtalya, başlangıçta İttifak Bloğu’nda yer alsa da, gizli bir anlaşma olan Londra Antlaşması ile İtilaf Bloğu’na geçmiştir.)

(Not 2: Bulgaristan, Çanakkale Savaşı’ndan sonra İttifak Bloğu’na katılmıştır.)

Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na Girme Nedenleri:

1. Osmanlı İttihatçı hükümetinin Almanya’ya duyduğu sempati ve Almanya’nın Osmanlı Devleti’ne destek verme vaadi.
2. Osmanlı Devleti’nin Almanya ile gizli bir anlaşma yaparak savaşa katılma kararı (2 Ağustos 1914).
3. Osmanlı Devleti, siyasi izolasyondan kurtulmak istemesi ve uluslararası arenada daha fazla ağırlık taşıma arzusu.
4. Osmanlı Devleti’nin İngiltere ve Fransa’nın ekonomik baskılarından kurtulma isteği.
5. Kaybedilen toprakları geri alma isteği, özellikle Balkan Savaşları sonrasında kaybedilen toprakları geri kazanma arzusu.
6. Coğrafi konumu nedeniyle stratejik olarak önemli bir konumda bulunması ve bu konumun uluslararası jeopolitik önemi.

Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni I. Dünya Savaşı’na Çekme Nedenleri:

1. Almanya, Osmanlı İmparatorluğu’nun halifelik makamını kullanarak, İngiliz ve Fransız sömürgelerindeki Müslümanları ayaklandırmak istemiştir.
2. Almanya, yeni cepheler açarak İtilaf devletlerinin baskısını hafifletmek amacıyla Osmanlı Devleti’ni savaşa çekmek istemiştir.
3. Almanlar, İngilizlerin Osmanlı toprakları üzerinden geçen Uzak Doğu sömürge yollarını ele geçirmek istemişlerdir.
4. Almanya, Musul-Kerkük petrollerini ele geçirerek enerji kaynaklarına sahip olmak istemiştir.
5. Almanya, Boğazlar yoluyla Rusya’ya yardım gönderilmesini önlemek istemiştir.
6. Alman gemileri Goben ve Breslav, İngiltere’den kaçarak Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Osmanlı Devleti, bu gemileri satın almış ve isimlerini Yavuz ve Midilli olarak değiştirmiştir. Bu gemiler Rus limanlarını bombalamıştır.
7. Rusların, bu gemilerin saldırısına karşılık olarak Karadeniz sahillerine ve Doğu Anadolu’ya saldırması, savaşı daha da karmaşık hale getirmi

Kanal Cephesi:

1. Osmanlı Devleti, Mısır’ı İngilizler’den geri alma amacı taşıyordu.
2. Osmanlı Devleti, İngilizler’in Uzak Doğu sömürgeleri ile bağlantısını kesmek ve Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek istiyordu.
3. Cephede mücadele, 3 Şubat 1915’te başlamıştır.
4. Almanya’nın desteğiyle iki kez harekât düzenlenmiştir.
5. Ne yazık ki, Osmanlı Devleti başarılı olamamıştır (1916).

Suriye ve Filistin Cephesi:

1. Osmanlı Devleti, İngilizler’in Süveyş’ten kuzeye doğru ilerleyişini durdurmak istemiştir.
2. İngilizler, Halep’e kadar ilerlemişlerdir (1918).
3. Yıldırım Orduları Komutanı Mustafa Kemal Paşa, İngilizleri Halep’in kuzeyinde durdurmuştur.
4. Misak-ı Milli’nin Suriye sınırı çizilmiştir.

Irak Cephesi:

1. İngilizler, Rusya’ya yardım ulaştırmak istemişlerdir.
2. İngilizler, Musul-Kerkük petrollerine sahip olmak istemişlerdir.
3. İngilizler, Hint deniz yolunun güvenliğini sağlamak istemişlerdir.
4. İngilizler, Basra’ya çıkarma yapmasıyla savaş başlamıştır.
5. Türk ordusu, Kut-ül Amare’de başarılı olmuşsa da, İngilizler Bağdat’ı ele geçirmiştir (11 Mart 1917).

Çanakkale Cephesi:

1. İtilaf Devletleri, Rusya’ya yardım göndermek istemiştir.
2. İtilaf Devletleri, Boğazlar’ı ele geçirerek, Osmanlı’nın İttifak Devletleri ile bağlantısını kesmek ve Osmanlı’yı saf dışı etmek istemiştir.
3. İtilaf Devletleri, Balkan devletlerini yanlarına çekmek istemiştir.
4. Osmanlı’nın Kafkas ve Kanal cephelerinden çekilmesinin sağlanmak istenmiştir.
5. İngiliz ve Fransız donanmaları Çanakkale Boğazı’na saldırmış, savaş 19 Şubat 1915’te başlamıştır.
6. Mayınlı boğazlardan İtilaf Devletleri geçememiştir.
7. İtilaf Devletleri Gelibolu Yarımadası’na ve boğazın iki yakasına asker çıkarmıştır. Türk askeri Gelibolu, Conkbayırı, Anafartalar’da başarı elde etmiştir. Mustafa Kemal bu cephede başarılar kazanmıştır.
8. Düşman askerleri sekiz ay sonra savaştan çekilmek zorunda kalmıştır (9 Ocak 1916).

Çanakkale Savaşı’nın Sonuçları:

1. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı, yalnızca bu cephede başarılı olmuştur.
2. Çanakkale Savaşı, I. Dünya Savaşı’nın uzamasına neden olmuştur.
3. 500.000’den fazla insan ölmüştür.
4. Mustafa Kemal, önce albay, daha sonra general olmuş ve yurt içinde ve dışında tanınmıştır.
5. Bulgaristan, İttifak Devletleri yanında savaşa katılmıştır.
6. Rusya’da Bolşevik İhtilali gerçekleşmiş ve Sovyetler Birliği kurulmuştur.
7. Kafkas Cephesi kapanmıştır.
8. Zafer, tutsak milletlere bağımsızlık mücadelesinde bir örnek oluşturmuştur.

Hicaz-Yemen Cephesi:

1. Osmanlı Devleti, kutsal yerleri İngilizlerden korumak istemiştir.
2. İngilizler, Arapları Osmanlı aleyhine kışkırtmışlardır.
3. Fahrettin Paşa, İngilizler ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin ile mücadele etmiş, ancak başarılı olunamamıştır.

Galiçya, Romanya ve Makedonya Cepheleri:

1. Osmanlı Devleti, müttefiklerine (özellikle Almanlara) yardım etmek istemiştir.
2. Osmanlı, Rusya, Romanya ve Fransa ile mücadele etmiş, ancak başarılı olamamıştır.

Notlar:

• Mustafa Kemal, Kafkas, Çanakkale ve Suriye-Filistin cephelerine katılmıştır.
• Kafkas ve Kanal cepheleri taarruz cepheleridir ve Almanya’nın isteği bu cephelerin açılmasında etkilidir. Kanal cephesinde Almanlar cephane yardımı da yapmışlardır.
• Osmanlı Devleti Galiçya, Romanya ve Makedonya Cepheleri’nde kendi sınırları dışında savaşmıştır.
• Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Berlin Antlaşması ile Rusya’ya verdiği Kars, Ardahan ve Batum’u geri almıştır.
• Osmanlı’nın kazandığı tek cephe Çanakkale’dir.
• Başta kazanılmaya çalışılıp kaybedilen cephe Irak’tır.

OSMANLI DEVLETİ’NİN PAYLAŞILMASI İÇİN İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR

Boğazlar Antlaşması (1915):

• İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalandı.
• İstanbul ve Boğazlar, Rusya’ya bırakıldı.

Londra Antlaşması (1915):

• İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında imzalandı.
• İtalya’ya Antalya ve çevresi ile Oniki Adalar bırakıldı.
• İtalya bu antlaşmadan sonra İtilaf Grubu’na katıldı.

Petrograd Protokolü (1916):

• İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında imzalandı.
• Rusya’ya Boğazlar’a ek olarak Van, Erzurum, Bitlis ve Trabzon’a kadar olan Doğu Karadeniz bölgesi bırakıldı.

Sykes-Picot Antlaşması (1916):

• İngiltere ve Fransa arasında, İtalya’dan gizli olarak yapıldı.
• Rusya; Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu’nun kendisine verilmesi şartı ile bu anlaşmayı kabul etti.
• Fransa’ya; Adana, Hatay, Suriye kıyıları ve Lübnan bırakıldı.
• İngiltere’ye Musul hariç Irak bırakıldı.
• Suriye’nin diğer bölgeleri ile Musul ve Ürdün’ü kaplayan bölgede Büyük Arap Krallığı kurulması kararı alındı.
• Arap Krallığı İngiliz ve Fransız himayesinde olacaktı.
• Özerk bir Filistin Devleti kurulacaktı.
• Bu antlaşma ile Araplar, İngilizler’in yanında Osmanlı’ya karşı savaştı.
  Notlar:
  • Antlaşmanın İtalya’dan gizli yapılmasında, İtalya’nın aktif olarak I.Dünya Savaşı’na katılmamasının etkisi oldu.

Saint-Jean De Maurienne Antlaşması (19 Nisan 1917):

• İtalya, kendisine gizlice yapılan Sykes-Picot Antlaşması’na tepki gösterdi.
• Konya, Antalya, Aydın ve İzmir çevresi İtalya’ya bırakıldı.

McMahon Antlaşması:

• İngilizler, Arapları Osmanlı aleyhine kışkırttı.
• Araplara Büyük Arap Krallığı kurma sözü verildi.
  Notlar:
  1. Rusya’da Bolşevik İhtilali gerçekleşti. Bunun üzerine İtilaf Devletleri, Rusya’ya bırakılan toprakların yarısında Özerk Kürt Devleti oluşturmayı, diğer yarısını da Ermenistan’a vermeyi kararlaştırdı.
  2. Bolşevik Rejimi, gizli antlaşmaların açıklanmasına neden oldu.
  3. Gizli Antlaşmalara tepki olarak Wilson İlkeleri yayınlandı.

ABD Başkanı Wilson, gelecekte yapılacak barışın ilkelerini açıkladı (8 Ocak 1918). Bu ilkeler şunlardır:

• Yenen devletler, yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacak.
• Devletler arasında gizli herhangi bir antlaşma yapılmayacak, antlaşmalar açık olarak yapılacak.
• Devletler arasında eşitlik sağlanacak, uluslararası ekonomik engeller kaldırılacak.
• Ülkeler arasında silahlanma yarışına son verilecek.
• Alsace – Loraine Fransa’ya geri verilecek.
• İşgal edilen Rus toprakları boşaltılacak.
• Belçika yeniden kurulacak.
• Uluslararası anlaşmazlıkları barış yoluyla çözmek için Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak.
• Boğazlar her devlete açık olacak.
• Türk egemenliği altında yaşayan diğer milletlere kendini yönetme hakkı verilecek.
• Osmanlı Devleti’nin Türk bölgelerine egemenlik hakkı verilecek.

Notlar:

• İtilaf Devletleri, toprak elde etmek için Paris Barış Konferansı’nda manda ve himaye fikrini ortaya atmıştır.
• İtilaf Devletleri, Wilson İlkeleri’ne ters düşmemek için Mondros Ateşkes Antlaşması’na 7. ve 24. maddeleri eklemişlerdir.

ATEŞKES ANTLAŞMALARI:

• Rusya, Brest-Litovsk Antlaşması ile (3 Mart 1918).
• Bulgaristan, Selanik Antlaşması ile (29 Eylül 1918).
• Osmanlı Devleti, Mondros Ateşkes Antlaşması ile (30 Ekim 1918).
• Avusturya, Villa Gusti Antlaşması ile (3 Kasım 1918).
• Almanya ise Rethondes Antlaşması ile (11 Kasım 1918) savaştan çekilmiştir.

1. a) Osmanlı Devleti’nin Egemenliğini Kısıtlayan Hükümler:

• Boğazlar tüm devletlere açık olacak ve İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecek.
• İtilaf Devletleri, kendi güvenliklerini tehdit edecek bir durumda herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecek (7. madde).
• Vilâyât-ı Sitte’de (Altı il; Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Bitlis, Sivas) bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri buraları işgal edebilecek (24. Madde).
• Bütün haberleşme-ulaşım araç ve gereçleri İtilaf Devletleri’nin kontrolüne verilecek.

1. b) Askeri Hükümler:

• Güvenliği sağlayacak askerden fazlası terhis edilecek.
• İtilaf Devletleri ve Ermeni esirleri serbest bırakılacak.
• Türk askerleri İtilaf Devletleri’nin kontrolünde kalacak.
• Hicaz, Yemen, Suriye, Irak ve Trablusgarp’taki Türk subay ve askerler en yakın İtilaf devletine teslim edilecek.

1. c) Ekonomik Hükümler:

• Toros Tünelleri İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecek.
• Tüm demiryolları ve donanma gücü İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bırakılacak, gemiler limanlarda tutuklu kalacak.
• Silah, cephane ve orduya ait tüm mallar İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bırakılacak.
• Yer altı ve yerüstü zenginlik kaynakları İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bırakılacak.
• Ülkenin ihtiyaç fazlası kömür, akaryakıt ve deniz gereçleri dışarıya satılmayacak.

Mondros Antlaşması’nın Sonuçları:

• Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.
• İttihat ve Terakki Partisi, adını Teceddüt Partisi olarak değiştirmiş ve kendini feshetmiştir.
• Ermeniler korumaya alınmış ve doğuda bir Ermeni Devleti kurma zemini hazırlanmıştır (24. madde).
• Antlaşmanın 7. maddesi Osmanlı topraklarının işgalini kolaylaştırmıştır.
• İlk olarak İngilizler Musul’u işgal etmiştir (3 Kasım 1918). Ardından Urfa, Antep ve Maraş’a girmişlerdir.
• İtilaf Devletleri’nin donanmaları İstanbul önlerine gelmiştir (13 Kasım 1918).
• İşgallere karşı Türk milleti tarafından direniş cemiyetleri kurulmuştur.
• Azınlıklar da işgalleri kolaylaştırmak için zararlı cemiyetleri kurmuştur.
• M.Kemal Suriye-Filistin Cephesi’nde iken, yabancı işgaline açık bırakan maddelere tepki göstermiştir.
• İstanbul Hükümeti, Yıldırım Orduları Grubu’nu ve VII. Ordu Karargâhı’nı kaldırmış, M.Kemal’i Harbiye Nezareti’ne almıştır.

Savaşı bitiren barış antlaşmalarının metni Paris Barış Konferansı’nda hazırlanmıştır (18 Ocak 1919).

Versailles Barış Antlaşması (28 Haziran 1919) Almanya ile imzalanmıştır.

• Almanya; Alsace-Loraine’i Fransa’ya bırakmıştır.
• Bir kısım topraklarını Belçika ile yeni kurulan Litvanya, Polonya ve Çekoslovakya’ya bırakmıştır.
• Sömürgeleri galip devletler arasında paylaşılmıştır.
• Avusturya ile haberleşmeme sözü vermiştir.
• Zorunlu askerlik kaldırılmıştır.
• Ağır silahlara sahip olması yasaklanmıştır.
• Savaş tazminatı ödemeyi kabul etmiştir.

Saint-Germain Barış Antlaşması (10 Eylül 1919) Avusturya ile imzalanmıştır.

• Avusturya-Macaristan İmparatorluğu iki ayrı devlet olmuştur.
• Avusturya; Macaristan, Yugoslavya ve Çekoslovakya’nın bağımsızlığını tanımıştır.
• Avusturya’da zorunlu askerlik kaldırılmıştır.
• Avusturya, Milletler Cemiyeti’nin onayını almadan Almanya ile birleşmemeyi kabul etmiştir.

Neuilly Barış Antlaşması (27 Kasım 1919) Bulgaristan ile imzalanmıştır.

• Bulgaristan; Güney Dobruca’yı Romanya’ya, Batı Trakya’yı Yunanistan’a, bir kısım topraklarını ise Yugoslavya’ya bırakmıştır.
• Bulgaristan’da zorunlu askerlik kaldırılmıştır.
• Deniz ve hava kuvveti bulunmayacak, orduda asker sayısı 25.000 kişiyi geçmeyecek.

Trianon Barış Antlaşması (4 Haziran 1920) Macaristan ile imzalanmıştır.

• Macaristan; Topraklarının büyük kısmını Romanya, Çekoslovakya ve Yugoslavya’ya bırakmıştır.
• Macaristan’da zorunlu askerlik kaldırılmıştır.
• Deniz ve hava kuvvetleri bulunmayacaktır.

Sevr Barış Antlaşması (10 Ağustos 1920) Osmanlı Devleti ile imzalanmıştır.

• Mebusan Meclisi kapalı olduğundan anlaşma onaylanmamış ve uygulanamamıştır.
• Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son antlaşmadır.

Notlar:

• Avusturya-Macaristan İmparatorluğu iki ayrı devlet olmuştur.
• Neuilly Antlaşması ile Bulgaristan’ın Ege Denizi ile bağlantısı kesilmiştir.
• Trianon Antlaşması, ileride çıkacak azınlıklar meselesinin zeminini hazırlamıştır.
• Sevr Antlaşması, Osmanlı’nın imzaladığı son antlaşmadır, Mebusan Meclisi dağıtıldığından onaylanmamış ve uygulanmamıştır.