Bitki Biyolojisi: Bitkilerde Taşıma
Bitkilerde Madde Taşınması: Ksilem ve Floem
Bitkilerde, madde taşınması iki ana yapı olan ksilem ve floem aracılığıyla gerçekleşir.
Ksilem:
Ksilem, odun boruları olarak da bilinir ve bitkilerde inorganik maddelerin, özellikle su ve minerallerin taşınmasını sağlayan bir yapıdır. Cansız hücrelerden oluşur. Meristem dokusundaki bölünme sonucunda oluşan hücreler, üst üste gelir ve zamanla çekirdeklerini ve sitoplazmalarını kaybederler. Hücreler arasındaki enine zarlar eriyerek kaybolur ve ince bir boru şeklinde odun boruları oluşur. Ksilem, bitkilerin köklerinden yapraklarına kadar su ve minerallerin iletilmesinden sorumludur.
Floem:
Floem, soymuk boruları olarak da adlandırılır ve bitkilerde fotosentez sonucu üretilen organik maddelerin iletilmesini sağlar. Canlı hücrelerden oluşur ve tek sıra halinde üst üste dizilmişlerdir. Floem hücrelerinin ara çeperleri tamamen erimediğinden, yer yer delikler bulunur. Fotosentez ürünleri, floem aracılığıyla bitkinin diğer organlarına taşınır. Ayrıca, bazı bitkilerin köklerinde sentezlenen amino asitler de floem ile taşınarak yapraklar ve diğer organlara ulaşır. Floemde madde taşınması çift yönlüdür ve ksileme göre daha yavaştır.
Bu iki yapı, bitkilerin büyümesi, gelişmesi ve yaşaması için gerekli olan su, mineraller ve organik maddelerin taşınmasını sağlar.
I) Madde Taşınması
1) Su ve Mineral Taşınması
Bitkiler, gerçekleştirdikleri tepkimelerle su kaybederler. Bu suyun büyük bir kısmı yapraklardaki stomalar aracılığıyla terleme yoluyla kaybedilir. Bu nedenle, çok sayıda ve geniş yapraklı bitkiler daha fazla su kaybeder ve dolayısıyla daha fazla suya ihtiyaç duyarlar.
Bitkilerde su ve mineraller, topraktan kökler aracılığıyla alınır. Kökte bulunan kök emici tüyler, bitkiye giren suyu merkezi silindire çeker. Bu çekilme işlemi, suyun hücreler arası boşluktan geçmesi veya hücreler arasında aktarılması yoluyla gerçekleşir. Su, merkezi silindire ulaştığında, ksilem hücrelerine geçer. Daha sonra alınan su ve mineraller, ksilem tarafından bitkinin gerekli bölgelerine taşınır. Bu dikey yönlü taşımayı destekleyen bir dizi faktör vardır, bunlar sırasıyla kılcallık, kök basıncı ve kohezyon-terleme’dir.
Bu mekanizmalar sayesinde bitkiler, köklerinden aldıkları su ve mineralleri, kılcallık etkisiyle yukarı doğru çeker ve bitkinin farklı kısımlarına iletirler. Aynı zamanda, terleme de bu süreci destekler ve bitkilerin su dengesini sağlamalarına yardımcı olur.
A) Kılcallık
Kılcallık, sıvıların ince borular içinde yükselmesi veya alçalması olarak tanımlanır. Bu etki, özellikle bitkilerde su taşınımında önemli bir rol oynar. Sünger gibi malzemelerin suyu emmesi de kılcallık etkisiyle gerçekleşir.
Bir cam boru su içine batırıldığında, kılcallık etkisi nedeniyle cam boru içindeki su seviyesi yükselir. Bu durum, metrelerce yükseklikteki ağaç dallarının uçlarına su taşınmasını sağlar.
Kılcallık etkisi şu faktörlere bağlıdır:
