XIX. Yüzyılda Sosyal Hayattaki Değişimler

NÜFUS POLİTİKASI VE DEMOGRAFİK GÜÇ

Nüfus Artışı ve Avantajlar:

• Sanayi İnkılabı’nın etkisiyle kırdan kente göçler arttı, şehirlerde iş gücü oluştu.
• Avrupa’da nüfus hızla arttı; doğum oranları, salgın hastalıkların önüne geçilmesi, ölüm oranlarının azalması gibi faktörler etkili oldu.
• Ekonomik refahın artması ve sağlıklı beslenmeyle insan ömrünün uzaması da nüfus artışına katkı sağladı.

Nüfus Politikaları ve Avantajları:

• Devletler nüfusun artmasını sağlamak için tedbirler aldı.
• Nüfus artışının avantajları şunlar:
  • Askerî ve siyasi gücün artması.
  • Ekonomik kalkınma için gerekli işçi gücüne sahip olma.
  • Mevcut nüfusu kullanarak askerî, siyasi ve ekonomik alanlarda etkinlik sağlama.

Savaş Gücü ve Nüfus İlişkisi:

• Savaş gücü insan sayısıyla orantılı olarak artar.

HABERLEŞME VE ULAŞIM

Telgraf:

• Elektrikli telgraf Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda yaygınlaştı.
• 1855’te İstanbul’u Avrupa’ya bağlayan elektrikli telgraf hattı kuruldu.
• Telgraf, merkeziyetçi siyasi güç yapısını destekledi ve iletişimi hızlandırdı.

Demir Yolları:

• Sanayi Devrimi’ni gerçekleştirmiş Avrupa devletlerine imtiyazlar verilerek demir yolları inşa edildi.
• İlk demir yolu 1851’de Kahire ve İskenderiye arasında yapıldı.
• Osmanlı Devleti’nde demir yolları ağı hızla genişledi, demir yolları ekonomik ve askerî güce katkı sağladı.
• II. Abdülhamit dönemi, demir yolu politikasının yükseldiği bir dönemdi. Bağdat Demir Yolu projesi önemliydi.

ULUS DEVLETTE VATANDAŞ KİMLİĞİ

Ulus Devlet ve Vatandaşlık:

• Ulus devlette meşruiyet din veya soydan çıkarak laik ve demokratik temellere dayandı.
• Vatandaşlar eşit kabul edildi, yurttaşlık eğitimi verildi.
• Ordu, zorunlu askerlik ve eğitim, ortak aidiyet duygusunu güçlendirmek için önemliydi.
• Eğitim ve disiplinle vatandaşların devlete bağlılığı ve sadakati artırıldı.

OSMANLI DEVLETİ’NDE AÇILAN MODERN ASKERÎ VE SİVİL MEKTEPLER

Askerî Mektepler:

• XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa’daki çağdaş eğitim kurumları örnek alınarak modern askerî mektepler açıldı.
• 1734 yılında açılan “Hendesehane” modern bir askerî okuldur.
• III. Mustafa döneminde “Mühendishane-i Bahri-i Hümâyun” deniz subayı ve mühendis yetiştirmek amacıyla kuruldu (1773).
• III. Selim döneminde “Mühendishane-i Berri-i Hümâyun” kara ordusu subay ve teknik eleman yetiştirmek üzere açıldı (1795).
• Bu okullar Batı tarzında eğitim veren yükseköğretim kurumları olarak dikkat çekiyordu.

Tıp ve Askerî Eğitim Mektepleri:

• II. Mahmut döneminde modern tıp eğitimi için “Mekteb-i Tıbbiye” askerî bir mektep olarak açıldı (1827).
• Aynı dönemde Fransız eğitim sistemi örnek alınarak askerî eğitim veren “Mekteb-i Harbiye” kuruldu (1834).
• II. Mahmut döneminde Avrupa’ya öğrenci gönderilip öğretmen getirilerek uluslararası bağlantılar sağlandı.

Sivil Mektepler:

• II. Mahmut döneminde meslek okulları olarak “Mekteb-i Maârif-i Adliyye” ve “Mekteb-i Ulûm-u Edebiyye” açıldı.
• Sultan Abdülmecid döneminde “Mülkiye Mektebi” nitelikli memur yetiştirmek için açıldı (1859).
• Tanzimat Dönemi’nde “Mekteb-i Aklâm” ve “Mekteb-i Maârif-i Adliyye” gibi memur yetiştiren okullar kuruldu.
• Mesleki ve teknik eleman yetiştirmek için Askerî Baytar Mektebi, Ziraat Talimhanesi, Maadin Mektebi, Telgraf Mektebi gibi okullar açıldı.

Azınlık Okulları ve Denetim:

• Fetih sonrası Osmanlı Devleti, gayrimüslimlere kendi dillerinde eğitim ve anadil konuşma izni verdi.
• Azınlık okulları XIX. yüzyılda devlet denetiminden uzaklaşarak yabancı devletlerin etkisi altına girdi.
• Azınlık okullarının kontrolünü sağlamak amacıyla düzenlemeler yapıldı, ancak tam anlamıyla denetim sağlanamadı.

Yabancı Okullar ve Düzenlemeler:

• Yabancı devletlerin etkisiyle kurulan yabancı okullar zamanla Osmanlı Devleti için problem haline geldi.
• 1846’da Meclis-i Maarif-i Umûmiye, 1869’da Maarif-i Umûmiye Nizamnamesi gibi düzenlemeler yapıldı.
• Ancak yabancı okulların kontrolü ve Müslüman öğrencilerin bu okullara katılımı tam olarak kontrol altına alınamadı.

Savaş ve Kısıtlamalar:

• I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti, savaşta yer alan devletlere ait yabancı okulları kapattı.
• 1915 yılında Mekâtib-i Hususiye Talimatnamesi ile yabancı ve misyoner okulları ile ilgili kısıtlamalar getirildi ve birçok okul kapatıldı.

II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ EĞİTİM POLİTİKASI

Merkeziyetçi Yaklaşım ve Denge Politikası:

• II. Abdülhamit, eğitim ve öğretimde merkeziyetçi bir yaklaşım benimsedi ve eğitim kurumları arasında denge politikası izledi.
• Anadolu’ya ağırlık verilerek Türklerin yoğun yaşadığı bölgelerde eğitim faaliyetleri desteklendi.
• Azınlık ve yabancı okullarda Türk öğretmenler atanarak daha fazla kontrol sağlanmaya çalışıldı.

Eğitim Programları:

• İlk dereceli okullarda İslamcılık, orta dereceli okullarda Osmanlıcılık akımını yansıtan programlar uygulandı.
• Türkçülük anlayışı da zamanla okulların müfredatına dahil edildi.

Maarif Merkezî Teşkilatı Yeniden Düzenlemesi:

• II. Abdülhamit döneminde eğitim yönetimi düzenlendi. Her öğretim kademesi için genel müdürlükler ve müfettişlikler oluşturuldu.

Okullaşmanın Yaygınlaştırılması:

• İlkokul mektepleri, rüşdiyeler ve idadiler gibi okulların yaygınlaşmasına öncelik verildi.
• Kız idadileri de açılarak kızların eğitimine önem verildi.

Yükseköğretim ve Meslek Mektepleri:

• Darülfünun genişletilerek yeni bölümler eklenip genişletildi.
• Meslek mektepleri kurularak çeşitli meslek dallarında eğitim verilmeye başlandı.
• Yüksek öğretim için Mekteb-i Funûn-ı Maliye, Ziraat ve Baytar Mektebi, Gümrük Mektebi, Hamidiye Ticaret Mektebi, Polis Mektebi gibi okullar açıldı.
• Yüksekokullar arasında Mekteb-i Hukuk, Hendese-i Mülkiye, Maliye Mektebi, Ticaret Mektebi, Deniz Ticareti Mektebi ve kız sanayi mektepleri yer aldı.

Aşiret Mektebi:

• Kritik bölgelerdeki aşiret çocuklarının Osmanlılık bilinciyle yetiştirilmesi amacıyla İstanbul’da bir Aşiret Mektebi açıldı.